از نظر میکروبیولوژیک می‌توان گفت که دوغ حاوی همان میکروارگانیسم‌هایی است که در ماست وجود دارد ولی باید به این نکته توجه داشت که میزان این میکروارگانیسم‌ها در دوغ کمتر از ماست است. باکتری‌های آغازگر ماست، استرپتوکوکوس ترموفیلوس و لاکتوباسیلوس دلبروکی زیر گونه بولگاریکوس می‌باشند که این باکتری‌های آغازگر در مقابل کشت‌های پروبیوتیک در اصطلاح، کشت‌های سنتی نامیده می‌شوند (مرتضویان و سهراب‌وندی، ۱۳۸۵).

در میان نژادهای مختلف استرپتوکوکوس ترموفیلوس و لاکتوباسیلوس بولگاریکوس تنوع و گوناگونی فراوان در قابلیت اسیدسازی و رایحه‌سازی به چشم می‌خورد (تمیم و رابینسون، ۲۰۰۶). در کل، باکتری لاکتوباسیلوس بولگاریکوس نسبت به استرپتوکوکوس ترموفیلوس به عنوان باکتری با قدرت اسیدسازی بیشتر و سریعتر، فعالیت پروتئولیتیک و حتی رایحه‌ سازی بیشتر یاد می‌شود، اما نوع نژاد را نیز نباید از نظر دور داشت (مرتضویان و سهراب‌وندی، ۱۳۸۵). هر چه درصد تلقیح بیشتر باشد (به خصوص بیشتر از ۳ درصد)، نسبت لاکتوباسیلوس بولگاریکوس به استرپتوکوکوس ترموفیلوس در فرآورده‌ نهایی بیشتر می‌شود (تمیم و رابینسون، ۲۰۰۶). افزایش این نسبت موجب ازدیاد سرعت اسیدی‌سازی و ایجاد فرآورده‌ای با طعم تیز‌تر می‌گردد. نسبت تلقیح بهینه ۱:۱ در نظر گرفته می‌شود. هر چند این نسبت می‌تواند بسته به عواملی چون ویژگی‌های نژاد باکتری‌ها، درصد تلقیح و شاخص‌های گرمخانه‌گذاری یعنی درجه‌حرارت و زمان متغییر باشد (مرتضویان و سهراب‌وندی، ۱۳۸۵).
۲-۱-۷- مشکلات عمده فیزیکی، حسی و میکروبی دوغ
۲-۱-۷-۱- هوا در دوغ (دوغ کف‌دار)
در بسته‌ها یا ظروف دوغ که کاملا پر نشده‌اند، به علت فضای بازی که در آن‌ ها وجود دارد مقداری هوا داخل فرآورده می‌شود. از جمله علل پر نشدن مناسب می‌توان به بسته نشدن صحیح پمپ‌ها، لوله‌ها و یا درست تنظیم نشدن دستگاه پرکنی اشاره کرد.
اختلاط هوا در دوغ به علت هم‌زدن شدید یا پمپاژ کردن غیرصحیح نیز می‌تواند صورت گیرد. بعضی از هم‌زن‌ها هوای زیادی به مخلوط وارد می‌کنند در حالی که انواع جدید هم‌زن‌ها میزان ورود هوا در دوغ را به حداقل می‌رسانند. در هر حال کنترل پمپ و داشتن هم‌زن مناسب، یک ضرورت است (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
۲-۱-۷-۲- زیادی رایحه اسیدی
در ماست، لاکتوز یا قند شیر توسط باکتری‌های استرپتوکوکوس به اسید لاکتیک تبدیل و تخمیر می‌شود. تولید اسید حتی بعد از تولید دوغ نیز ادامه دارد. موقعی که مقدار اسید زیادتر از حد معمول شود دوغ دارای طعم تند و گزنده خواهد شد. در بعضی جاها زیادی اسیدیته به عنوان عیب تلقی نمی‌شود چون مصرف‌کننده با گذشت زمان، نسبت به این طعم عادت کرده است. برای تقلیل طعم تند می‌توان مقداری نمک به فرآورده اضافه کرد (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
۲-۱-۷-۳- رایحه فلزی
در موقع چشیدن فرآورده حالتی مشابه جمع‌شدن نوک زبان به وجود می‌آید که معرف رایحه فلزی است. این رایحه، در نتیجه واکنش‌های شیمیایی پروتئین و چربی اکسیده شده به وجود می‌آید که با آلودگی به مس تانک‌ها و لوله‌ها تسریع می‌گردد، به ‌خصوص موقعی که اسیدیته‌ی دوغ بیشتر از ۸۵/۰ درصد باشد. این عیب را می‌توان با به کار بردن وسایل شیشه‌ای یا زنگ نزن برطرف کرد. در وسایل مورد استفاده بایستی از روکش یا سفیدی فلز اطمینان حاصل کرد، چون آن‌ ها مشابه فلز زنگ نزن بوده، ولی در حقیقت مس سفید شده می‌باشند. در صورت بروز رایحه‌ی فلزی باید به جای سترون کردن به وسیله‌‌ی کلر، از آب گرم و بخار استفاده کرد (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
۲-۱-۷-۴- دوغ با کیفیت یکنواخت
یک حالت مهم که اغلب در تهیه‌ی دوغ غیرقابل قبول است عدم یکنواخت بودن آن است و بهترین طریقه‌ی برطرف ساختن آن، رعایت کیفیت استاندارد دوغ و تعیین اسیدیته قابل عیار سنجی یا اندازه‌گیری pH است. اسیدیته دوغ به طور مستقیم و غیرمستقیم با تمام عیوب ممکنه بیشتر از هر عامل دیگری در ارتباط است. اندازه‌گیری اسیدیته و pH بایستی در هر مرحله که فرآورده تهیه می‌شود انجام گرفته و میزان آن ثبت گردد (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
۲-۱-۷-۵- رایحه نامطلوب
این رایحه توسط گروه باکتری‌های اشریشیا و ائروباکتر به‌وجود می‌آید کثرت تولید گاز کربنیک توسط این ریزسازواره‌ها باعث تشکیل حباب یا کیسه‌های هوا در داخل مایع غلیظ یا ژله‌ای می‌شود. کنترل آن‌ ها با اجرای کامل بهداشت و پاستوریزه کردن اصولی انجام می‌گیرد.
برای جلوگیری از رایحه نامطلوب و تلخ بایستی کشت مادر ماست را از گردش خارج ساخته، از کشت جدید استفاده کرد. همزمان با این کار بایستی احتیاط بیشتری در سترون کردن وسایل به کار برد (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
۲-۱-۷-۶- کمبود رایحه خوب
معمولا دوغ دارای رایحه بی‌مزه و صاف است. این صافی به علت حضور ریزسازواره‌های مولد رایحه است. دوغ باید علاوه بر ریزسازواره‌های مولد اسید مانند استرپتوکوکوس لاکتیس و یا استرپتوکوکوس کرموریس دارای لوکونستوک سیترووروم، لوکونستوک دکسترانیوم و یا استرپتوکوکوس دی استیل لاکتیس باشد. سه ریزسازواره‌ی آخری بر روی اسید سیتریک تاثیر کرده و ترکیبات رایحه‌ای به اضافه‌ی دی‌استیل به وجود می‌آورند. اضافه کردن خامه، نمک، سیترا
ت سدیم به مواد اولیه، در جاهایی که مجاز است رایحه‌ی دوغ را بهتر می‌کند (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
۲-۱-۸- دو فاز شدن یا جدا شدن آب دوغ
دوغ در حدود ۹۴% آب دارد که در فرآورده به صورت آزاد می‌باشد، منتهی پروتئین‌ها آن را مثل اسفنجی که رطوبت را جذب کرده باشد، در خود نگه می‌دارند، مایع آزاد، آب نبوده، بلکه مشابه آب پنیر است که دارای مواد معدنی، لاکتوز، پروتئین و ویتامین‌ها نیز هست.
مهمترین و بیشترین پروتئین موجود در شیر کازئین‌ها هستند که گروه‌های فسفوپروتئینی ناهمگن می‌باشند که در pH 6/4 در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد در شیر رسوب می‌کنند. کازئین‌ها در pH شیر معمولی (۶/۶) دارای بار منفی بوده و همین بار منفی با ایجاد دافعه، یکی از عوامل اصلی پایداری می‌باشد. در pH 65/4 که به نقطه‌ی ایزوالکتریک (PI) پروتئین‌ها موسوم است تعداد بارهای منفی و مثبت برابر شده و این امر منجر به تجمع و رسوب می‌شود. در دوغ به دلیل pH پائین، پروتئین‌ها به نقطه ایزوالکتریک خود می‌رسند در نتیجه شروع به تجمع و رسوب می‌نمایند. در این حالت پروتئین‌ها آب را در خود نگه نمی‌دارند که این امر سبب ناپایداری و ایجاد حالت دو فازی و آب اندازی در دوغ می‌گردد (ترامپ و همکاران، ۲۰۰۴). جدا شدن آب دوغ ممکن است یا به دلیل روش تهیه آن باشد که در این صورت آب جداشده در قسمت فوقانی ظرف جمع می‌شود یا مربوط به فعالیت باکتری‌هاست که در این حالت در قسمت تحتانی ظرف جمع می‌شود (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
سال‌های متمادی این فرضیه مورد قبول بوده که اسیدیته‌ی زیاد باعث جداشدن آب از دوغ می‌شود اما همان طوری که کوزیکورسکی و بروکنز معتقد هستند که ازدیاد اسیدیته با مقدار آب جدا شده نسبت معکوس دارد و جلوگیری از جدا شدن آب از دوغ، در دوغی که اسیدیته‌ زیاد بوده و در درجه حرارت پایین نگهداری می‌شوند بهتر صورت می‌گیرد. در صورتی که اسیدیته دوغ پایین باشد به طور مشخص جدا شدن آب در فرآورده زیاد می‌شود (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
۲-۱-۹- گرانروی بالا
بعضی از دوغ‌ها مثل سفیده‌ی تخم‌مرغ غلیظ هستند و تحت این شرایط، خالی کردن ظروف و بسته‌ها خالی از اشکال نیست. کمبود حالت سیالی که برای ماست خیلی جالب، ولی برای دوغ مطلوب نیست کیفیت خنک‌کنندگی آن را کاهش می‌دهد. مهمترین دلیل این مسئله بالا بودن اسیدیته است و به همان نسبتی که اسیدیته بیشتر شود، قوام دوغ نیز افزایش می‌یابد. انبار کردن در درجه‌حرارت پایین باعث ازدیاد گرانروی می‌شود. بعضی از سوش‌های استرپتوکوکوس کرموریس به علت تمایل آن‌ ها برای تشکیل زنجیره‌های کوکسی فرآورده‌ای چسبنده و غلیظ به وجود می‌آورند. وجود بعضی از سوش‌های استرپتوکوکوس لاکتیس از شرایط چسبنده و غلیظ بودن جلوگیری می‌کنند. هر گونه ازدیاد ماده‌ی خشک کل دوغ باعث ازدیاد گرانروی می‌گردد. برای جلوگیری از گرانروی زیاد دوغ باید درجه‌ی اسیدیته‌ی قابل عیار سنجی بین ۸/۰-۷۵/۰ و حداکثر ۸۵/۰ درصد باشد. علاوه بر آن در صورت بروز گرانروی بالا محیط کشت ماست باید تعویض شود. رعایت کامل جنبه‌های بهداشتی و نظافت در مورد وسایل می‌تواند در بروز معایب موثر باشد (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
۲-۱-۱۰- گرانروی پایین
رقیق بودن بیش از حد دوغ هم مثل غلظت زیاد آن می‌تواند مورد اعتراض مصرف کننده واقع شود که این عیب ممکن است به خاطر اسیدیته‌ی پایین، ماده‌ی خشک بدون چربی کم، هم‌زدن زیاد، درجه‌حرارت نگهداری بالا و وجود باکتری‌های تجزیه کننده پروتئین اتفاق بیافتد. در بعضی از موارد می‌توان با اضافه کردن ژلاتین و چربی گرانروی فرآورده را بهبود بخشید (کوزیکووسکی، ۱۳۷۴).
۲-۲- هیدروکلوئیدها (صمغ‌ها)
برای رفع ناپایداری دوفاز شدن و رسوب پروتئین‌ها در فرآورده‌های تخمیری از هیدروکلوئیدها یا صمغ‌ها استفاده می‌شود. گرانروی مورد نیاز، خواص ژله‌ای، قدرت امولسیون‌کنندگی، سرعت جذب آب، احساس دهانی، شرایط فرایند مثل درجه حرارت، اندازه‌ی ذرات، در دسترس بودن و هزینه‌ی هیدروکلوئیدها مهمترین عوامل در انتخاب یک هیدروکلوئید می‌باشد.
صمغ‌های جاذب چند قندی‌هایی هستند که در سطح پروتئین‌ها قرار گرفته و ضمن واکنش با ترکیبات سطحی کازئین به صورت فضایی به آن‌ ها متصل می‌شوند (مانند کارآگینان و صمغ عربی) ولی صمغ‌های غیرجاذب به چند قندی‌هایی گفته می‌شود که با پروتئین‌ها هیچ واکنشی نداشته (مانند گوار و زانتان) بیشتر از طریق افزایش گرانروی سبب افزایش پایداری می‌شوند (سیرب و همکاران، ۱۹۹۸). تقسیم‌بندی هیدروکلوئیدها براساس منشا در جدول ۲-۲- آورده شده است.

جدول ۲-۲- تقسیم‌بندی هیدروکلوئیدها بر اساس منشا (نصیرپور، ۱۳۹۱)
Cellulose	Trees	Botanical

پویایی سیستم، یک ابزار مدیریتی برای تصمیم ­گیری در مورد سیستم­های پویا است که با بهره گرفتن از مدل­سازی ریاضی، امکان شبیه­سازی، فهم و درک سیستم­های پیچیده را فراهم می­ کند؛ به عبارت دیگر، روشی برای فهم رفتار پویا و مستمر در سیستم­های پیچیده به شمار می­رود. پویایی سیستم بر پایه­ دو رکن اساسی بنا نهاده شده است؛ اول اینکه، دید این روش به سیستم­ها در بستر زمان است. به عبارت دیگر، همواره باید رفتار سیستم در طول زمان مورد بررسی قرار گیرد. رکن دوم، توجه به بازخوردها در هر سیستم است که تبادل اطلاعات بین بخش­های مختلف سیستم را نشان می­دهد [۸]. متغیرهای حالت و نرخ که از اجزای اصلی مدل­های پویایی سیستم هستند؛ چگونگی ارتباط اجزای یک سیستم را بر اساس حلقه­های بازخورد توصیف می­ کنند. پس از مدل­سازی، از نرم­افزار کامپیوتری برای شبیه­سازی شرایط مختلف سیستم استفاده شده و سناریوهای مختلف تغییرات سیستم را در طول زمان، مشخص می­ کنند. با توجه به اینکه در پویایی سیستم، مسائل و مشکلات جهان واقعی مدل می­ شود؛ لذا، باید مهارت­ های لازم جهت توسعه تفکر سیستمی کسب کرده و نحوه­ درک رفتار سیستم­های پیچیده و نحوه­ استفاده از این تکنیک را دانست.

با توجه به این که این روش در این پژوهش مورد استفاده قرار می­گیرد؛ در اینجا به اختصار، مزایای آن که علل انتخاب آن برای این پژوهش بود؛ بیان شده است.

 

 

 

 

• • طراحی شده برای پاسخ­گویی به رفتارهای پیچیده و غیر خطی سیستم­ها

 

• • توان وارد کردن رفتار و اراده­ی انسانی در مدل­های این روش

 

• • به علت اینکه اساس آن بر رویکرد سیستمی است مفاهیم سیستمی که در مسائل پیچیده مدیریتی فراوان دیده می­ شود؛ در این روش قابل درک است.

 

• • توان مدل­سازی دانش و یادگیری در این روش

 

• • عمومیت روش

 

• • تعداد زیاد و فزاینده­ی کاربران

 

• • ارائه جزئیات کمّی

 

• • ارتباط با سطح محتوایی سیستم

 

• سادگی به­ کارگیری مدل و وجود نرم­افزارهای مناسب

 

فرایند مدل­سازی، با شناسایی مشکل و تعریف مسئله آغاز می­ شود و با مشاهده­ پدیده به عنوان یک کل و استخراج رفتار مرجع آن که مبین تغییرات آن در گذشته است؛ پاره­ای از مفاهیم در ذهن فرد مدل­ساز در قالب مدل­های ذهنی شکل می­گیرد که با کمک دانش سیستمی و همچنین، اطلاعات و دانش دریافتی از افراد صاحب­نظر و مبانی نظری موضوع پژوهش، مدل­های ذهنی را به گزاره­های قابل فهم که در قالب مدل­های تشریحی بیان می­شوند؛ تبدیل می­نماید که این گزاره­ها، همان فرضیه ­های پویا هستند.
پس از مرحله فرضیه­سازی، متغیرهای اصلی در قالب متغیرهای مستقل و وابسته همراه با آنها و نحوه­ تأثیرگذاری آنان بر یکدیگر شناسایی شده و سپس، با طراحی یک مدل مفهومی از مسئله پژوهش به عنوان یک پدیده، حلقه­های علّت و معلولی شکل می­گیرند. در ادامه، فرایند تبدیل پدیده به مدل که سبب تکمیل چرخه تصمیم ­گیری نیز می­­شود؛ نمودارهای جریان که زیربنای مدل­سازی ریاضی در پویایی سیستم است؛ طراحی و ساخته می­ شود.
در گام بعدی، متغیرهای حالت، نرخ، واسطه و همچنین، بازخوردها و روابط بین متغیرهای نرخ و حالت شناسایی شده و با اعمال مقادیر به متغیرها و ثابت­های مدل، فرمول­ها و مدل­های ریاضی نوشته شده که پس از اجرای مدل توسط نرم­افزار، شبیه­سازی صورت می­گیرد. بدین ترتیب، با بررسی روند تغییرات رفتار پدیده در گذشته و با مشاهده ادامه روند این تغییرات در آینده و انجام آنالیز حساسیت روی متغیرهای مدل، ضمن اعتبارسنجی آن، سیاست­های اجرایی مناسب پیشنهاد می­گردد . شکل ۷-۲، فرایند مدل­سازی را در مفهوم پویایی سیستم نشان می­دهد [۸].

شکل۲-۷ فرایند مدل­سازی [۸]
همان­گونه که مشاهده می­ شود؛ از نتایج هر مرحله، اطلاعاتی حاصل می­ شود که می ­تواند منجر به اصلاح و تجدید نظر در مراحل قبلی شود. این ویژگی، ساختار بازخوردی در پویایی سیستم را بیان می­ کند. این فرایند، در بر گیرنده تکرار دائمی بین آزمایش­ها و یادگیری در دنیای مجازی و تجربه­ها و یادگیری در دنیای واقعی است. استراتژی­ها، ساختارها و قوانین تصمیم به کار رفته در دنیای واقعی را می­توان در دنیای مجازی ارائه نمود و مورد آزمون قرار داد. تجربه­ها و آزمون­های به عمل آمده، مدل­های ذهنی را تغییر داده و منجر به طراحی استراتژی­ های جدید و قوانین تصمیم­های جدید و اصلاحات بیشتر در هر دو مدل رسمی و ذهنی منجر می­گردند. مدل­سازی، چرخه­ای مستمر بین دنیای مجازی و دنیای واقعی است. پویایی سیستم به دلیل قابلیت مدل­سازی در افزایش تعداد پارامترها و تغییر پارامترها در افق زمانی کوتاه­مدت و بلندمدت از اهمیت فوق­العاده­ای برخودار است و می ­تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند در دست مدیران قرار گیرد و از طرفی، چون مسئله به صورت یک سیستم کلی در نظر گرفته می­ شود؛ نتایج آن، فراتر از بررسی­های موردی برای هر کدام از اجزا خواهد بود [۸].
فرایندمدل­سازی وتحلیل حساسیت­هادرپویایی سیستم­هابه صورت گام­های تقریباًاستانداردی است که عبارتند از :

 

 

1. بیان مسئله

 

مهم­ترین مرحله در مدل­سازی، بیان مسئله است. در بیان مسئله، دو پارامتر اصلی مورد توجه عبارتند از:

 

 

• • اهداف:معمولاً،مدل­سازتوصیف اولیه مسئله راازطریق مذاکره باتیم کارفرما،بررسی داده ­های موجوددربایگانی،جمع­آوری داده،مصاحبه ومشاهده مستقیم براساس اهداف اصلی تدوین وتعیین می­ کند.

 

• افق زمانی: انتخاب افق زمانی، به طور قابل ملاحظه­ای، درک از مسئله را تحت تأثیر قرار می­دهد. در مدل­سازی بر اساس پویایی سیستم، معمولاً، افق­های زمانی بلندمدت، مدّ نظر قرار می­گیرد که این، قدرت زیادی به مدل می­دهد .

 

 

1. تدوین فرضیه ­های پویا

 

به محض اینکه،مسئله طی یک افق زمانی مناسب شناسایی ومشخص گردید؛مدل­سازانبایدشروع به تدوین نظریه­ای به نام فرضیه پویابه منظورشرح رفتارنمایند. فرضیه مورد نظر، باید توضیحی از مشخصه پویایی مسئله بر حسب بازخوردهای مهم و ساختار انباشت و جریان سیستم را ارائه نماید.

 

 

1. جدول شرایط مدل:

 

در این جدول، متغیرهای تأثیرگذار بر مدل، نمایش داده می­ شود.

 

 

1. نمودارعلی حلقوی^[۴۷]:

 

درفرایندمدل­سازی بعدازتشخیص متغیرهای مؤثربرمدل دریک نمودار،ضمن تعیین روابط علّی بین دو متغیر،جهت تأثیرآنها مشخص می­گردد. به هریک ازارتباط­های علّی، یک علامت مثبت (+) یا منفی (-)، اختصاص داده می­ شود. ملاک تعیین علامت یک اتصال علّت و معلولی، هم­جهت بودن یا ناهم­جهت بودن تغییرات دو متغیر است یک ارتباط مثبت بدین معنا است که وقتی افزایشی/ کاهشی در یک علت رخ می­دهد؛ آنگاه، معلول نیز بیشتر/ کمتر ازآنچه که قبلاً بوده است؛ افزایش/ کاهش می­یابد.نمودارهای علّت و معلول،مجموعه مناسبی برای نشان دادن همبستگی­های متقابل وفرایندهای بازخوردی هستند. این نمودارها،درابتدای پروژه­ های مدل­سازی به منظوردستیافتن به مدل­های ذهنی و همچنین، برای ایجاد ارتباط بین نتایج حاصل از مدل­سازی به کار می­روند.

 

 

1. نمودارانباشت و جریان^[۴۸]:

 

انباشت­ها و جریان­ها به همراه بازخورد، دو مفهوم اصلی در تئوری سیستم­های پویا به شمار می­آیند. منظور از انباشت، در واقع، همان تجمعات است. انباشت­ها یا متغیرهای حالت، نشان­دهنده وضعیت سیستم هستند و حاوی اطلاعاتی­اند که بر اساس آن، تصمیمات، اتخاذ و اقداماتی صورت می­گیرد. انباشت­ها، باعث ماندگاری اطلاعات در سیستم­ها می­ شود و حافظه­ای را برای آنها فراهم می­آورد .متغیرهای نرخ یا جریان، متغیرهایی هستند که باعث افزایش یا کاهش متغیرهای حالت سیستم می­شوند. از دیدگاه ریاضی، رابطه متغیر حالت با متغیر نرخ مانند رابطه انتگرال با مشتق است که در نمودارهای علّت و معلولی، این انباشتگی نمایش داده نمی­ شود نمودارهای علّت و معلول، بر ساختار بازخوردی یک سیستم تأکید می­ کنند و نمودار انباشت و جریان بر ساختار فیزیکی اساسی آنها. در واقع، نمودارهای انباشت و جریان، همان حلقه­های علّی هستند که قابلیت فرموله شدن را نیز دارند. این نمودار، متغیرهای حالت، نرخ و شیوه اتصال آنها را نشان می­دهد و برای نشان دادن ساختمان کلی سیستم و روابط اطلاعاتی جریانی در سیستم بسیار کارساز است

 

 

1. فرموله کردن

 

پس ازآنکه،فرضیه­ پویای اولیه،تدوین شد؛بایدآن راآزمون کرد. قبل ازآزمون مدل،لازم است فرمول­هاومعادلات مربوطبه متغیرهای سطح (انباشت­ها) و متغیرهای نرخ (جریان­ها) و سایر متغیرهای مدل، تعیین گردد تا بر اساس این معادلات، شبیه­سازی مناسبی در جهت آزمون مدل صورت گیرد. در واقع، با وارد کردن معادلات، مدل­های ذهنی به دنیای واقعی پیوند داده می­ شود.

 

 

1. آزمون و اعتبارسنجی مدل

 

پس ازتبدیل مدل ذهنی به نمودار علّت و معلول و سپس، تبدیل آنها به نمودار­های انباشت و جریان و فرموله کردن آن، در نهایت، برای شبیه­سازی و اجرا از نرم­افزار استفاده می­ شود. برای شبیه­سازی سیستم­های پویا، نرم­افزارهای متعددی موجود است که مشهورترین آنها نرم­افزارهای Vensim, Powersim, Ithink هستند. در پژوهش حاضر، از نرم­افزارVensim PLE version 6، برای مدل­سازی و شبیه­سازی استفاده شده است. این نرم­افزار، محصول مؤسسهVentana Systemsاست که با توجه به سادگی و جامعیت خود، به محبوب ترین نرم­افزار در این زمینه تبدیل شده است.نرم­افزارVensim، نوعی ابزار مدل­سازی بصری است که قادر به مجسم نمودن، پردازش، شبیه­سازی، تحلیل و بهینه­سازی مدل­های مربوط به سیستم­های پویااست.در این نرم­افزار، معادلات ریاضی و اعداد مربوط به هر کدام از پارامترها وارد شده و سپس، تجزیه و تحلیل­های مورد نظر روی مدل انجام می­ شود و نتایج حاصل به دست می­آید.Vensim، همچنین، رویکرد بی­نظیری رابرای نمایش خروجی دارد که بدین ترتیب، امکان مشاهده­ مداوم نتایج شبیه­سازی را برای هر کدام از متغیرها، میسر می­ کند.درطول شبیه سازی،رفتارپویابرای تمام متغیرهادرمدل ذخیره می­ شود. می­توان متغیر مورد علاقه را انتخاب کرده و با کلیک روی ابزار تجزیه و تحلیلی مناسب، نتایج کامل­تری را مشاهده کرد.
برای ایجاد اطمینان در زمینه معنی­دار بودن و مفید بودن مدل و یا به عبارتی، اعتبارسنجی در مدل­های پویایی سیستم، سه دسته تست معرفی شده ­اند. در جدول ۱-۲، توضیح مختصری از آنها آورده شده است:
جدول ۲-۱اعتبارسنجی مدل­های پویایی سیستم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ایجاد تنوع درروش های آموزشی
تشویق و تقویت صحیح فراگیرا
تفهیم و شفاف‌سازی استانداردهای عملکرد و انتظارات( احدیان^[۱۱۶]،۲۰۱۰)
نظریه‌های اساسی یادگیری
شرطی‌سازی سنتی
شرطی‌سازی عامل
نظریه‌ی شناختی یادگیری( موسوی، ص۳۷)
انگیزه معنوی کار
اگر چه‌کار جوهر وجودی آدمی است. اما این جوهر به‌صورت بالقوه در انسان وجود دارد و برای به فعلیت رساندن آن عوامل متعددی باید به کار گرفته شود. تجربه نشان داده است، کسانی می‌توانند در کار خود موفق شوند که انگیزه قوی در کار داشته باشند. ازجمله عوامل موفقیت در کار، انگیزه و نیت الهی است. به هر میزان که این انگیزه کاری قوی‌تر باشد آثاری که کار در بعد تکامل فردی و اجتماعی انسان می‌گذارد وسیع و عمیق‌تر است. عوامل ایجاد انگیزه در کار: ۱- موردعلاقه بودن نوع کار برای فرد؛ ۲- ایجاد علاقه به کار ۳- کار را از خود دانستن ۴- کار را برای خدا انجام دادن ۵- نتیجه کار را به خدا واگذار نمودن ۶- انتظارات خود را از کار و صاحب‌کار متعادل نمودن ۷- متعادل نمودن ایده آل گرایی ۸- کار را به بهترین نحو انجام دادن ۹- فراگیری مهارت‌های همکاری با دیگران ۱۰- رعایت اصول اخلاقی در کار(مرتضائی، ۱۳۹۱). شافیلی^[۱۱۷] و همکاران در تعریف خود تأکید داشته‌اند که انگیزه و دلبستگی در کار یک احساس زودگذر نیست و آن را این‌گونه تعریف کرده‌اند:« انگیزه در کار بیشتر یک حالت احساسی- شناختی^[۱۱۸] فراگیر ^[۱۱۹]و پایا^[۱۲۰] است که بر یک شی، رویداد، فرد یا رفتار مشخصی تمرکز ندارد»(اسچوفیلی،۲۰۰۶،ص۷۰۲) همچنین میسی^[۱۲۱] و همکاران انگیزه به کار را این‌گونه تعریف کرده‌اند: « احساس هدفمندی و تمرکز انرژی یک فرد، که برای سایرین در قالب ابتکار فردی، تطابق‌پذیری، تلاش و اصرار به دستیابی به اهداف سازمانی کاملا مشهود است»(مسی،۲۰۰۹)

مؤلفه‌های انگیزه معنوی در کار
الف)توجه به ارزشمندی کار
از دیگر عواملی که باعث ایجاد انگیزه در کار می‌شود توجه به ارزشمندی اصل کار است از پیامبر اعظم(ص) سوال شد: محبوب‌ترین مردم پیش خدا چه کسی است؟ پیامبر فرمود« کسی که بیشترین سود و خدمت را به مردم ارائه دهد» و باز آن حضرت فرمود:« ولله لقضاء حاجه المومن خیر من صیام شهر و اعتکافه^[۱۲۲]» به خدا قسم، برآوردن حاجت مردم از روزه و اعتکاف یک ماه بهتر است. بنابراین احساس ارزشمندی از کار باعث ایجاد انگیزه در اصل کار می‌شود( مرتضائی، ۱۳۹۱)
ب)خلوص نیت در کار
تمام فعالیت‌های یک مسلمان می‌تواند نوعی ارتباط با آفریدگار جهان محسوب شود. و علاوه بر ارزش اقتصادی و دنیوی، از پاداش‌های معنوی نیز در جهان آخرت برخوردار گردد. کار برای خدا، نقش مهمی در شکل دادن به رفتار اقتصادی انسان دارد. به‌علاوه این انگیزه می‌تواند قوای جسمی و روحی وی را در فعالیت‌های اقتصادی چند برابر نماید؛ به خاطر هدف والای وی، کار او نیز مقدس خواهد شد. رسول اکرم بر این باور بود که:« عبادت خداوند هفتاد جزء است، و بهترین آن‌ ها طلب روزی حلال است»^[۱۲۳]. آن حضرت اشتغال به کارهای حلال را مانند سایر عبادات، بر زن و مرد مسلمان ضروری دانسته و می‌فرماید:« به سراغ درآمد حلال رفتن، بر هر مرد و زن مسلمان لازم است»^[۱۲۴]( مرتضائی، ۱۳۹۱)

پیشینه تحقیق
احمدی و همکاران در تحقیقی که بانام ترویج فرهنگ کارآفرینی با رویکرد اسلامی در دانشگاه‌های استان کردستان بوده است به این نتیجه رسیدند که میزان روحیه کارآفرینی دانشجویان دانشگاه‌های کردستان بر اساس شاخص‌ها و معیارهای اسلامی در سطح به نسبت مناسبی قرار دارد و آموزش‌های ارائه‌شده مرتبط بافرهنگ کارآفرینی توسط استادان در مراکز رشد این دانشگاه‌ها که برگرفته از مبانی دینی و ارزشی بوده، بر میزان روحیه کارآفرینی آنان تأثیرگذار بوده است. مطالعه حاضر برحسب هدف، کاربردی و بر اساس شیوه گردآوری داده‌ها، توصیفی از نوع پیمایشی و از ابزار پرسشنامه برای جمع‌ آوری اطلاعات استفاده‌شده است. نمونه آماری‌ای تحقیق ۴۳۱ نفر از دانشجویان رشته‌های مختلف در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی استان کردستان بوده است. (محمدی و همکاران)
عسگری وزیری و همکاران در تحقیقی که بانام ارائه الگوی مولفه های فرهنگ‌سازمانی با رویکرد اسلامی و مبتنی بر نهج‌البلاغه انجام شد که حاصل آن به‌صورت الگوی نهایی فرهنگ‌سازمانی بوده است. روش کار در نهج‌البلاغه چنین بود که محقق با جستجوی کلیدواژه‌هایی که معرف فرهنگ‌سازمانی بودند، ابتدا به ۵۰۰ مولفه دست‌یافت. و در مرحله بعد با روش اجتهادی ه در حوزه‌های علمیه مرسوم است، به بررسی مواردی از قبیل اشتراک و ترادف، اطلاق و تقید، عام وخاص، شأن صدور جملات و میزان دلالت آن‌ ها پرداخت. روش جمع‌ آوری داده‌ها به روش پرسشنامه بوده است.
رضایی و سبزی‌کاران در تحقیقی که بانام فرهنگ اسلامی بر رفتار شهروندی سازمانی انجام گرفت به این نتیجه رسیدند که بین فرهنگ اسلامی و رفتار شهروندی رابطه معناداری وجود دارد. این موضوع به وطر مستقل نیز از طریق به‌کارگیری رگرسیون خطی بین متغیرهای مستقل و وابسته موردبررسی و تحلیل قرار گرفته است
الوندی و همکاران در تحقیقی بانام تبیین سبک زندگی سلامت‌محور مبتنی بر فرهنگ اسلامی به این نتیجه رسیدندکه ظرفیت‌سازی در خانواده، توانمندسازی آن و اصلاح الگوی سبک زندگی درروند دستیابی به سرمایه اجتماعی و جامعه سالم با بهره‌گیری از آموزه‌های دینی می‌تواند راه‌حل مناسبی برای مشکلات سالم در عصر حاضر محسوب گردد.روش این تحقیق از نوع کیفی با رویکرد گراندد تئوری می‌باشد. فرایند جمع‌ آوری داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه ساختارمند با مشارکت‌کنندگان انجام شد. همچنین از منابع موجود مطالعه‌ای موردی، زندگی‌نامه‌ها، خاطرات روزانه و مصاحبه های مطبوعاتی استفاده شد.

مسعودیان در تحقیقی بانام تأثیر آموزه‌ها و فرهنگ اسلامی بر توسعه شاخص‌های رفاهی در ایان به این نتیجه رسید که هرکدام از آموزه‌ها و فرهنگ اسلامی بر توسعه و افزایش شاخص‌های رفاهی تأثیر مثبت و معنی‌داری وجود دارد. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی است و مطالب آن به روش کتابخانه‌ای با بهره گرفتن از منابع تألیفی، کتاب‌ها و مقالات تألیفی و ترجمه‌ای، سایت‌های اینترنتی و مطالعه و بررسی متون و روایات اسلامی بوده است
نظر پور در تحقیقی با عنوان گستره اثرگذاری فرهنگ اسلامی بر توسعه اقتصادی به این نتیجه رسید که به‌رغم وجود عامل‌ها و ابزارهای موردنیاز و مساعد برای توسعه از راه توسل به فرهنگ و تمدن اسلامی، خلأ عدم کامیابی کشورهای اسلامی و ازجمله ایران وجود داشته و تاکنون هیچ‌یک از کشورهای مسلمان نتوانسته است با اتکا به آن رشد و توسعه همه‌جانبه دست یابد. لازمه دستیابی به توسعه از کانال فرهنگ، پدید ساختن دگرگونی فرهنگی مطابق باارزش‌های اسلامی جامعه است.
خلاصه فصل دوم
این فصل با مقدمه‌ای از فرهنگ‌سازمانی شروع گردید و در ادامه بابیان تعاریف، مفاهیم و ابعاد فرهنگ‌سازمانی ادامه پیدا کرد. در بخش دوم این فصل سعی گردید مفاهیم ارزش‌های اسلامی به‌صورت کلی بیان شود. در بخش سوم به تعاریف، مفاهیم فرهنگ اسلامی پرداخته شد. بخش چهارم با تعاریف عوامل موثر بر تقویت فرهنگ اسلامی به پایان رسید
فصل سوم
روش تحقیق
مقدمه:
این فصل به بحث در مورد ساختار و روش تحقیق اختصاص دارد. در این فصل ابتدا در مورد روش تحقیق، جامعه و نمونه آماری، فرضیه‌های تحقیق و ساختار ابزار اندازه‌گیری بحث خواهد شد و سپس به بررسی روایایی و اعتبار ابزار اندازه‌گیری پرداخته می‌شود. روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از دیگر مباحث این فصل خواهد بود
روش تحقیق
تحقیق ازنظر روانشناسی عبارت از کاربرد روش‌های علمی در پاسخگویی به یک سوال( دلاور، ۱۳۸۸) انتخاب روش تحقیق بستگی به اهداف، ماهیت و موضوع پژوهش و نیز امکانات اجرایی دارد.
هدف حقیقی، تلاش سیستماتیک و روشمند به‌منظور دست یافتن به پرسش یا راه‌حلی برای یک مسئله است. بر این اساس می‌توان تحقیقات صورت گرفته را از منظر هدف تحقیق، انجام تحقیق طبقه‌بندی نمود.
تحقیق حاضر ازلحاظ نوع کاربردی است( به این‌که، باهدف برخورداری از نتایج یافته‌ها برای حل مسائل موجود در سازمان پرداخته است) دلیل و ازلحاظ روش توصیفی از نوع پیمایشی است ( چون به بیان واقعی موضوع تحقیق و تشریح موضوع، از طریق جمع‌ آوری اطلاعات و این‌که در حال حاضر وضعیت چگونه است پرداخته است) و به‌صورت میدانی است( چون با بهره گرفتن از پرسشنامه به بررسی نظرات افراد موردنظر پرداخته است) و مقطعی است( به این دلیل که اطلاعات مربوط به آن‌یک بارو در فاصله زمانی کمتر از یک ماه جمع‌ آوری‌شده‌اند) می‌باشد
قلمرو تحقیق
قلمرو موضوعی: قلمرو موضوعی این تحقیق شامل مباحث مربوط به فرهنگ‌سازمانی، ارزش‌های اسلامی می‌باشد.
قلمرو مکانی: قلمرو مکانی این تحقیق دانشگاه سیستان و بلوچستان می باشد.
قلمرو زمانی: دوره زمانی جمع‌ آوری داده‌های تحقیق، در فروردین‌ماه۱۳۹۴ می باشد. همچنین دوره زمانی انجام کل پایان‌نامه از آبان ۱۳۹۳ تا خرداد ۱۳۹۴ می باشد.
جامعه آماری
تعریف جامعه آماری باید جامع‌ومانع باشد. یعنی این تعریف باید چنان بیان شود که ازنقطه‌نظر زمانی و مکانی واحدهای موردمطالعه را در برگیرد و از شمول واحدهایی که نباید به مطالعه آن‌ ها پرداخته شود جلوگیری به عمل آید( خدادادی،۱۳۹۰)
در این تحقیق کل کارمندان دانشگاه سیستان و بلوچستان به‌عنوان جامعه آماری انتخاب گردیده است که در آن ۷۰۰ نفر کارمندان رسمی و قراردادی متشکل از مدیران، کارشناسان و کارمندان با سطح تحصیلی دیپلم، فوق‌دیپلم، کارشناسی و کارشناسی ارشد مشغول به کار هستند
نمونه و روش نمونه‌گیری
روش نمونه‌گیری در تحقیق حاضر، تصادفی ساده می‌باشد. با بهره گرفتن از معرفی‌نامه جهت همکاری از دانشگاه سیستان و بلوچستان خواسته شد تا تعداد اعضای جامعه آماری موردنظر و فهرست اسامی آن‌ ها را در اختیار محقق قرار دهند. با داشتن فهرست آن‌ ها، افراد به‌صورت کاملاً تصادفی انتخاب شدند.

علایقنوع علمدانشواسطه اجتماعیقلمرو

کنترل فنیعلوم طبیعی( تجربی/ طبیعی)دانش فنی یا ابزاریکارطبیعتعلمیتاریخی/ هرمونوتیکیعلمیزبانجامعهرهایی و استقلالعلوم انتقادیرهاییاقتدار-

به نظر هابرماس « سرمایه داری متأخر» ( late capitalism) این معضلات را در قالب بحران های چهارگانه ( بحران اقتصادی، بحران عقلانیت، بحران مشروعیت و بحران انگیزش) نمودار می سازد که دائماً به یکدیگر بدل شده و از یک عرصه وارد عرصه دیگر می شوند. ( هابرماس، ۱۳۸۱) لذا برای رفع بحران های مدرنیته و تکمیل آن باید عقلانیت حوزه فرهنگ و اجتماع را مستقل از حوزه اقتصاد احیاء کرد؛ « عقلانیت ارتباطی»هابرماس، برخلاف پسامدرنیستها که اعتقادی به فرازبان و فرا روایت نداشته و هرگونه مفاهمه بین جزایر زبانی را ناممکن می دانند، معتقد است که امکان چنین تفاهمی در درون هر گفتمان و زبانی تعبیه شده است و لذا امری استعلایی نیست. براین اساس، کنش ارتباطی که در « حوزه عمومی» ( public sphere) صورت می گیرد، « عقلانیت ارتباطی» را که عقلانیتی سراسری است، احیاء می کند.

هابرماس با تمسک به این نوع عقلانیت ارتباطی معقتد است که حتی می توان اخلاق را عقلانی کرد و بدین وسیله با « گفت و گو» به « جنگ خدایان» خاتمه داد. اما این اخلاق، که به تعبیر کرایب « اخلاق آیین نامه ای» یا فرایندی( procedural) است، به محتوای یک هنجار معطوف نیست، بلکه به شیوه شکل گیری، بروز و ظهور آن توجه دارد. اگر این بروز و ظهور محصول یک بحث آزاد و دور از هر گونه قدرت باشد ( عقلانی باشد)، آن حکم ( اخلاق) عقلانی است و اگر این شرایط برقرار نباشد، آن حکم غیرعقلانی خواهد بود. بنابراین، « آنچه اهمیت پیدا می کند، چگونگی انتخاب اخلاقی است، نه چیستی آن.» ( کرایب، ۱۳۸۱: ۳۰۱)یک قانون تنها زمانی می تواند مدعی مشروعیت باشد که تمام کسانی که از آثار آن تأثیر خواهند پذیرفت بتوانند ضمن مشارکت در یک گفت و گوی عقلانی با آن موافقت کرده باشند.»

از عقلانیت هدفمند ” وبر” تا عقلانیت ارتباطی “هابرماس“
کنش گران در مدل ارتباطی نه تنها توانش می یابند تا سه رابطه جهانی را عرضه کنند ، بلکه توانش ارزیابی عقلانیت یا فقدان عقلانیت کنش های یکدیگررا به انطباق با تمامی سه مجموعه از معیارهای مربوط : حقیقت ، مشروعیت هنجاری و حقانیت ، به دست می آورند
در مدل ارتباطی امکانات بالقوه ای وجود دارد که تا اندازه در سایر مدل ها وجود دارد . چون هرکدام از آن ها تنها روی یک داعیه اعتبار و یک جهان رابطه ، متمرکز می شود . از سوی دیگر مدل ارتباطی به طور کامل می تواند ” ساختار درونی عقلانی ” روند نیل به توافق را تکمیل کند . و این توافق در مدل ارتباطی قابل فروکاستن به محاسبات راهبردی و تناسب داشتن با ساختارهای هنجاری ( عقلانیت زمینه ای ) نمی باشد