۲-۲- مراحل رشد بعد از تولد و روش تربیت کودک در هر مرحله

۲-۲-۱-رشد از سه تا هفت سالگی

رشد جسمی
«با این که رشد جسمی کودک در این دوره به سرعت دو سال اول نیست، ولی سرعت فراوانی دارد. یک پسر متوسط در سه سالگی حدود ۱۵ کیلو وزن و ۹۵ سانتی متر قد دارد . دختران سه ساله در این سن کمی سبک تر و کوتاهتر از پسران هستند.رشد جمجمه در این دوره، از رشد سایر اعضای بدن کند تر است و به این ترتیب تناسب سر و تنه به نسبت های بزرگ سالی نزدیک می شود،ولی در پایان این دوره حجم مغز تقریبآ به اندازه حجم مغز افراد بالغ است،یعنی در پنج سالگی مغز کودک حدود ۷۵ درصد و وزن بزرگسالی و در شش سالگی نزدیک به ۹۰درصد است.
lt="تحقیق - متن کامل - پایان نامه” width="390″ height="390″ />
در این دوره رشد استخوان ها ادامه می یابد و حرکات بدنی بر خلاف دوسال اول با مهارت انجام می شود. نسوج غضروفی به تدریج استخوانی می شود و در اندازه،تعداد و سختی استخوان ها،تغییرات مهمی به وجود می آید و شکم برآمدگی نشان می دهد، ولی در حدود شش سالگی تناسب اندام به اندازهای بزرگسالی شبیه تر می شود.
ماهیچه های بزرگ کودکان در این سن از ماهیچه های دست ها و انگشت های آنها رشد یافته تر است؛ بنابر این ممکن است کودکان در کارهایی مانند : بستن دکمه لباس و بند کفش و فعالیت هایی از این قبیل،مهارت چندانی نداشته باشند. از این رو کودکان این گروه سنی را نباید به کارهای ظریف و دقیق وا داشت . وسایلی مانند مداد رنگی، و قلم مو برای آبرنگ زدن و سایر وسایلی که کودکان از آنها استفاده می کنند، باید در اندازه بزرگ تهیه شود و کار کردن با اشیاء کوچک را باید به حداقل ممکن کاهش داد چون هماهنگی چشم و دست هنوز کامل نشده است.
رشد دستگاه عصبی عضلانی کودک،زمینه را برای مهارت های بیشتر حرکتی فراهم می کند.در حدود سه سالگی، حرکات عضلانی نا مطمئن دو سال اول به تدریج از بین می رود و کودک به حرکاتی مطمئن دست می یابد ؛ به طوری که با سهولت و سرعت می دود و بدون کمک دیگران از پله ها بالا می رود. در حدود سه سالگی می تواند مدتی سه چرخه سواری کند و چون از توانایی های خود لذت می برد ، در تمرین و تکرار هرچه بیشتر این مهارتها تلاش می کند.
در این دوره تنفس و ضربان قلب منظم می شود. نفس ها عمیق و آرام است و خون به مرور افزایش می یابد . با توجه به تمام این ویژگی ها کودک در سنین پیش از دبستان، امکان فعالیت و جنب جوش بیشتری پیدا می کند.رشد جسمی سریع،کودک را برای تجربه و یادگیری بیشتر آماده می کند و به تدریج که بزرگ تر به شبکه پیچیده تری از تجارب دست می یابد؛ از حواس خود هرچه بیشتر استفاده می کند و با کمک راه رفتن با محیطی گسترده و متنوع روبه رو می شود.
بر خلاف دو سال اول زندگی در این دوره رفتار کودک کمتر قابل پیش بینی است. زیرا از این پس، تجارب محیطی و تآثیری که این تجارب بر او می گذارد مسیر رشد کودک را تعین می کند.»^[۱۱۲]

۲-۲-۲-رشد دندان ها و اهمیت دندانهای شیری

«دندان های شیری میان دو تا سه سالگی تکمیل می شود و کودک را در استفاده از غذای بزرگسالان هرچه بیشتریاری می دهد. اولین دندان دائمی که ان را ]آسیای شش سالگی[ می نامند در این دوره می روید و بعد از آن دندان های شیری به تدریج ریخته جای خود را به دندان های دائمی میدهد.
معمولآ چنین تصور می شود که ناهنجاریها و بیماری های دندان و خصوصآ پس از درآمدن دندانهای دائمی پیدا می شود، در حالی که کیفیت تغذیه مادر در دوران بارداری وتغییرات رحم در این امر کاملآ موثر است.
دندان های شیری از مهمترین عوامل تغذیه و در نتیجه از مهمترین عوامل رشد و نمو کودک در حساس ترین دوره زندگی اوست. کودکی دندانهای پوسیده و نا سالم دارد نمی تواند غذا را خوب بجود و در نتیجه دچار سوء هاضمه می شود. پوسیدگی و عفونت دندانهای شیری می تواند عفونت و مشکلات دیگری را نیز در گوش و گلوی کودک ایجاد کند.میزان مقاومت به نوع تغذیه، وضع بدنی و حتی ویژگی های ارثی کودکان دارد؛ بنابراین لازم است از سن دو سالگی هر شش ماه یک بار، کودک را تحت معاینه و بیماری های دهان و دندان قرار داد.بعضی بزرگسالان تصور می کنند دندان های شیری موقتی است و نیازی به معالجه و پر کردن ندارد، درحالی که بی نظمی ،پوسیدگی، لک شدن، عفونت یا افتادن زودتر یا دیر تر از موقع دندان های شیری و عدم درمان آنها، باعث بی نظمی هایی در رویش و دوام دندانهای دائمی خواهد داشت. گاهی جای دندان های افتاده به وسیله دندان های دیگر اشغال میشود و وسعت آنها کم می شود و باعث کج شدن دندانهای اطراف می شود. پوسیدگی دندان ها علاوه بر ایجاد اختلال در تغذیه و رشد کودک می تواند باعث عدم تعادل و سازش روانی کودک شود.»^[۱۱۳]

۲-۲-۳-آموزش بهداشت دهان و دندان

«دوره های اولیه زندگی کودک نه تنها برای رشد او در ابعاد مختلف حساسیت به خصوصی دارد بلکه از نظر تشخیص عادتهای صحیح در کودکان نیز اهمیت دارد. آموزش بهداشت دهان و دندان، پایه گذار سلامت عمومی کودک است. گاهی گفته می شود با بیرون آمدن اولین دندان آسیا باید آموزش مسواک زدن شروع شود. ولی بعضی پایان دو سالگی را برای این آموزش پیشنهاد می کنند؛ یعنی زمانی که کودک از نظر عضلانی توان تقلید از حرکات والدین را پیدا می کند و علاقه مند است که کارهای آنها را انجام دهد. کودک در این سن با مشاهده مسواک کردن پدر و مادر و دیگران شروع به مسواک زدن می کند؛ البته در ابتدای امر،مهارت لازم را ندارد و باید به او کمک کرد. ولی به زودی تمام مسئولیت ها را شخصآ به عهده می گیرد. اگر کار به این ترتیب پیش رود مسواک کردن کودک تحمیلی و مشکل نخواهد بود.
نکته مهمی در مورد کودکان باید بدانیم این است که کودکان بیشتر تحت تآثیر رفتار بزرگترها قرار می گیرند تا نصایح آنان. بنابراین اگر بزرگسالان علاقه مندند که رفتار خاصی در کودکان شکل گیرد لازم است خود آن را انجام دهند. اگر پدر و مادر علاقه دارند که کودکان انها به بهداشت دندانهای خود توجه کنند، باید از مراجعه به دندان پزشک و مسواک کردن مرتب دندان ها مضایقه نداشته باشند.»^[۱۱۴]

۲-۲-۴-رشد گویایی

«رشد گویایی در دوره دوم کودکی بسیار سریع است. یک کودک سه ساله حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ کلمه، در چهارسالگی ۱۵۰۰ کلمه، درپنج سالگی حدود ۲۰۰۰ کلمه ودر شش سالگی ۲۵۰۰ کلمه می داندو می فهمد. اگر کودک به کودکستان برود ، خزانه لغات او از این هم غنی تر می شود. به طور کلی کودکانی که امکان صحبت کردن با کودکان بزرگتر ازخود را داشته باشند یا بتوانند از رادیو یا تلویزیون استفاده کنند یا امکان بیشتری برای صحبت کردن با بزرگسالان را دارند، دامنه لغات وسیع تری پیدا می کنند.»^[۱۱۵]

۲-۲-۵-الگوی رشد زبان

«در بیشتر کودکان یکسان و شامل مراحل زیر است:
الف)مرحله ابتدایی ، تکلم در یکسال اول زندگی؛
ب ) مرحله تکلم واقعی ، از یک سالگی تا پنج سالگی ؛ در این مرحله کودک، کلمات را به عنوان نشانه ها به کار می گیرد؛ ولی وسعت رشد زبان در کودکان مختلف فرق می کند. همین طور بین رشد زبان و رشد ذهنی، جسمی واجتماعی کودک ارتباط نزدیکی وجود دارد. در نظریه پیاژه ، خود مداری کودکان و در نتیجه آن، با خود سخن گفتن کودکان و یا حرف زدن گروهی آن بدون آنکه حرف های دیگران را بشنوند، از ویژگیهای بارزاین مرحله رشد است. یعنی کودکانه سه تاشش ساله علی رغم حضور در گروه، بدون توجه دیگران حرف می زنند و در واقع به حرف های دیگران گوش نمی دهند. پیاژه این ویژگی را ناشی از خود مداری کودک می داند.

به هر حال با توجه به اینکه کودکان، از الگوی رشد گویایی مشخصی پیروی می کنند تفاوتهای فردی بسیاری نیز در بین آنان وجود دارد. کیفیت رشد زبان و وسعت آن در کودکان مختلف فرق می کند و شرایط مختلف و متنوعی در این تفاوتها دخالت دارند ولی این مسلم است که کودکانی که به آنها اجازه صحبت کردن داده میشود و می تواند به راحتی عقاید خود را بیان کنند، در یادگیری زبان پیشرفت بیشتری خواهندداشت.»^[۱۱۶]

۲-۲-۶- عوامل موثر در رشد گویایی

«قبل ازورود هر عامل دیگر در رشد و تکلم کودک، مادر می تواند در رشد گویایی و گسترش آن تآثیر بسیار داشته باشند. مادر باید از تمام اوقاتی که با کودک است استفاده کندو با کودک حرف بزند، البته دلیلی ندارد که بزرگسال با کودک به زبان کودکانه صحبت کنند.
فراهم کردن موقعیت هایی که کودک بتواند با کودکان دیگر بازی کندوارتباط برقرارکنددررشد گویایی او بسیار موثر است. در کودکستان و مهد کودک این موقعیت ها به خوبی فراهم میشود. کودک در گروه احساس می کند برای بازی کردن و ایجاد ارتباط با دیگران و برآوردن خواسته ها و نیازهایش به زبان احتیاج دارد. سوالاتی برایش مطرح می شود که دوست دارد از کودکان بپرسد. همین احساس نیاز به صحبت کردن، او را تشویق می کند تا از لغات جدید در مکالمات خود استفاده کند.
کودک در این سالها دلباخته داستان و قصه است. اگر قصه ای برای او چندین بار تکرار شود بازهم با کمال علاقه به او گوش می دهد و از آن لذت می برد. دلبستگی و توجه کودک به قصه چنان است که اگر هنگام بازگویی کوچک ترین تغییری در داستان داده شود، فورآ متوجه می شود و آن را تصحیح می کند. اطلاعاتی که در مورد رشد کودک داریم ، باید ما را برای انتخاب داستان های هماهنگ و متناسب با سن کودک یاری دهد. اگرچه کودکان از داستانهای ماجراجویانه و هیجان انگیز لذت می برند، این نکته را نباید از نظر دور داشت که ایجاد ترس در کودکان خطرناک است و بازگویی داستانهای ترسناک و وحشت آور مشکلاتی را برای کودکان به وجود می آورد. کودک برای درک دنیای خود به کمک بزرگتر احتیاج دارد و این کمک باید طوری باشد که موجب گیجی و سر در گمی او نشود.
در انتخاب کتاب برای کودکان و رعایت نکات زیر ضروری است:
۱ . کتاب ها باید طوری انتخاب شوند که متناسب با رشد کودک باشند.
۲ . تا زمانی که کودکان محیط را به خوبی نشناخته اند و شدنی را از نا شدنی تشخیص نداده اند نباید عوامل ترسناک را وارد کتابها و قصه های آنها کرد.
۳ . کتابهای کودکان کودکستانی ، باید هم در مورد موضوعات آشنا و روزمره باشد و هم بسیارساده،صحیح ، واضح و با رنگهای مشخص تهیه شود.
بسیاری از کتابهایی که برای کودکان تهیه می شود یا ظاهر قابل توجهی ندارد یا محتوای آن مورد علاقه آنها نیست. چنین کتابهایی نه تنها موجبات رشد گویایی کودکان را فراهم نمی آورد، بلکه موجب بیزاری بعدی آنها از کتاب نیز می شود.از آن چه که که مورد انتخاب قصه های مناسب برای کودکان گفته شد، نباید نتیجه گرفت که درداستانهای کودکان هیچ گونه هیجانی لازم نیست وبرای آنها نباید جای شکی باقی گذاشت؛بلکه منظور این است که عوامل ترس آورکه در سنین خاص ممکن است موجب اختلال درکودکان شود یا ازآن ها موجوداتی ترسو که از برخورد با هر وضعیت تازه و ناشناخته وحشت می کنند بسازد، باید از داستان های کودکان حذف شود.»^[۱۱۷]
«با رشد قوه تخیل کودک علاقه او به قصه های تخیلی و گاه جعلی افزایش می یابد. کودکان در این مرحله به خلق داستانهای عجیب و غریب می پردازند وگاهی قسمت عمده وقت خود را صرف بیان ماجراهای خیالی می کنند. این قبیل داستانها در رشد قوه تخیل کودک تآثیر بسیاری دارد و نباید در استفاده از آن برای کودکان تردید داشت. آمادگی کودکان برای شنیدن قصه های تخیلی بستگی به رشد عاطفی آنها دارد، ولی بعضی از کودکان در این زمینه افرلط می کنند. در این گونه مواقع آشنا کردن کودکان با داستانهای واقعی نیز لازم است. نحوه ارائه کتاب برای کودکان نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. قصه و داستان باید آرام برای کودک بیان شود تا در درک آن دچار مشکل نشود . هنگام قصه خوانی برای کودکان باید توجه داشت که کودکان هنوز در اوایل یادگیری هستند و سرعت ادراک آنها از کلمات و جملات به مراتب ضعیف تراز بزرگسالان است و به علاوه خزانه لغات آن ها نیز دامنه گسترده ای ندارد . بنابران مطالب باید به نحوی ارائه شود که کودک قادر به درک آنها باشد.»^[۱۱۸]
از نظر اسلام رشد کودک را پس از تولد به سه مرحله عمده تقسیم نمودند که این تقسیم بنا به فرموده پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله): «الولد سیدٌ سبع سنین و عبدٌ سبع سنین و وزیرٌ سبع سنین».^[۱۱۹]
فرزندهفت سال اول سید و آقاست.در هفت سال دوم مطیع و فرمانبرودرهفت سال سوم وزیرومسئول است.
بعضی از متخصصان رشد هم مراحل پس از تولد را به صورت ذیل تقسیم‌بندی نموده‌اند:
«طفولیت : از تولد تا ۱ سالگی