فناوری اطلاعات به عنوان یک ابزار قوی ، موثر و کارآمد در تمام جنبه‌های مدیریت دانش از قبیل تسخیر ، اشتراک و کاربرد عمل می‌‌کند . فناوریهایی مثل سیستم مدیریت بانک های اطلاعاتی مرتبط ، سیستم مدیریت اسناد ، اینترنت ، سیستم های پشتیبانی تصمیم ، پست الکترونیک ، موتورهای جستجو ، داده کاوی ، ذخیره داده ها و… می توانند نقش اساسی در تسهیل مدیریت دانش داشته باشند ، اما فناوری اطلاعات فقط نقش پشتیبان را در مدیریت دانش ایفا می‌‌کند. فناوری اطلاعات به افراد کمک می‌کند تا اطلاعات مورد نظر خود را پیدا نمایند اما تنها خود افراد می توانند تعیین کنند که آیا این اطلاعات مناسب نیاز آنها می‌باشد یا نه(سرلک و دیگران، ۱۳۸۹) .

وانگ چی لو وهمکاران^[۳۱] برخی از فناوری‌های مورد استفاده در مدیریت دانش را شامل ابزار داده کاوی و انبار داده، اینترانتهای سازمان، پست الکترونیکی ، برنامه‌های کاربردی تحت وب و… می دانند . در سازمان، قبل از ذخیره اطلاعات و دانش در پایگاه داده، می‌‌بایست آنها را دسته بندی و اصلاح نمود. پایگاه داده شامل ترکیبی از دانش خارجی و داخلی سازمان است(وانگ، ۲۰۰۸) .
فناوری اطلاعات با فراهم کردن فضای ارتباطی بر خط، کمک بسیاری در پیشبرد و تسریع اهداف پروژه مدیریت دانش می نماید . زیر ساختهای فناوری اطلاعات شامل سخت‌افزار، نرم افزار و شبکه افزار، پرتالها و مخازن دانش از عوامل مهم و تأثیرگذار در این رابطه می‌‌باشند (جعفری و همکاران، ۱۳۸۵) .
هنگام ایجاد ابزارهای فناوری اطلاعات، علاوه بر مدیریت دانش داخلی سازمان مدیریت دانش در خارج سازمان نیز می‌بایست مد نظر قرار گیرد(زاک^[۳۲]، ۲۰۰۷) .
بر اساس یک مطالعه که توسط بنت و گابریل (بنت و گابریل^[۳۳]، ۲۰۰۷)در خصوص مدیریت دانش انجام گرفت موارد ذیل برای فناوری اطلا عات مورد نیاز مدیریت دانش سازمان ضروری دانسته شده است :

1. 1. متناسب با استراتژی سازمان باشد .

1. 1. دستیابی به دانش بازار را تسهیل نماید .

1. 1. پردازش دانش بیرونی (بازار) را تسهیل نماید .

1. 1. دستیابی به زنجیره تامین را تسهیل نماید .

۲-۶-۴) استراتژیهای دانش
استراتژیهای دانش، استراتژیهایی است که مسیر اهداف دانشی را در سازمان مشخص می‌‌کند . سازمانهایی که می‌خواهند مدیریت دانش را اجرا نمایند، علاوه بر اهداف معمولی سازمانی ، باید اهداف دانشی خود را نیز معین نمایند و پس از آن با تعریف راهبردهای دانشی ، دستیابی به آن اهداف را مشخص کنند. با توجه به اینکه اهداف دانشی و به تبع آن راهبردهای دانشی با ساختارهای سلسله مراتبی و سنتی سازگار نمی‌‌باشد لذا توجه به فرآیندها در سازمانهای دانش محور بسیار حائز اهمیت است. ساختارهای سلسله مراتبی با این نگرش کمتر همخوانی دارند و بیشتر وظیفه ها را پوشش می دهند تا فرآیندها را) اخوان، ۱۳۸۹: ص۱۱۶).
برخی صاحبنظران میان استراتژی دانش و استراتژی مدیریت دانش تفاوت قائل شده‌اند . استراتژی دانش به شکل خاص به استراتژی کسب و کار یک سازمان اشاره دارد که منابع و قابلیت‌های دانشی سازمان را نیز مورد نظر قرار داده است. این استراتژی شامل شناسایی کمبودها و مازادهای دانش می‌‌شود و سپس از طریق پیاده سازی استراتژی مدیریت دانش آن را مدیریت می‌‌کند تا عملکرد سازمان را ارتقا دهد (اخوان، ۱۳۸۹) .
۲-۷) مدیریت دانش و سازمان
مدیریت دانش از اواخر دهه ۱۹۷۰ مطرح گردید. در اواسط دهه ۱۹۸۰ و آشکار شدن جایگاه دانش و تأثیر آن بر قدرت رقابت در بازارهای اقتصادی اهمیت آن مضاعف شد. در این دهه نظام‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نظام‌های هوشمند برای مدیریت دانش به کار گرفته شد و مفاهیمی چون فراهم آوری دانش، مهندسی دانش، نظام‌های دانش مدار و مانند آن رواج یافت. در اواخر دهه ۸۰ سیر صعودی انتشار مقالات مربوط به مدیریت دانش در مجلات حوزه‌های مدیریت، تجارت و علوم کتابداری و اطلاع رسانی می‌توان مشاهده کرد. در همین دوران اولین کتاب‌های مربوط به این حوزه منتشر شد در آغاز دهه ۱۹۹۰ فعالیت گسترده شرکت‌های آمریکایی، اروپایی و ژاپنی در حوزه مدیریت دانش به نحو چشمگیری افزایش یافت. ظهور وب جهانی در اواسط دهه ۱۹۹۰ تحرک تازه ای به حوزه مدیریت دانش بخشید. شبکه بین المللی مدیریت دانش در اروپا مجمع مدیریت دانش ایالات متحده فعالیت‌های خود را در اینترنت گسترش دادند. در سال ۱۹۹۵، اتحادیه اروپا طی برنامه ای به نام اسپریت بودجه قابل ملاحظه ای را برای اجرای طرح‌های مدیریت دانش اختصاص می‌داد. در حال حاضر مدیریت دانش برای بسیاری از کشورهای پیشرفته به عنوان نماد رقابت و عامل دستیابی به قدرت و توسعه است. شرکت‌های بزرگ اروپایی از سال ۲۰۰۰ به بعد حدود ۵۵% درآمد خود را به مدیریت دانش افزوده شد که حاکی از اهمیت دانش و مدیریت آن در عصر حاضر است (حسن زاده، ۱۳۸۶:ص ۱۶-۱۴). دانش همواره مهم بوده و هست اما در حال حاضر مهم تر و جالب تر شده است و آن ناشی از اعمال قدرت برای کسب مزیت رقابتی است. تئوری پردازان بزرگ اقتصادی و تجاری دانش را به عنوان مزیت رقابتی نهایی برای سازمان‌های جدید و کلید پیروزی آنها بیان کرده اند و استدلال می‌کنند که دانش تنها منبعی است که مشکل یا حتی غیرممکن است که تقلید و کپی شود. مالک آن دارای یک کالای منحصر به فرد و فی نفسه است (عدلی، ۱۳۸۴:ص ۵) از دیدگاه داقفوس^[۳۴] (۲۰۰۳، به نقلاز عدلی۱۳۸۴: ۴۴).

مدیریت دانش ترکیب فرایندهای اداره، کنترل، خلاقیت، کدگذاری، اشاعه و اعمال قدرت دانش در سازمان است و هدف اصلی آن اطمینان از این است که شخص نیازمند به دانش مورد نیاز خود در زمان مقتضی دسترسی می‌یابد؛ به گون‌های که توانایی تصمیم گیری به موقع و درست برای او ممکن می‌شود. دو رویکرد در مدیریت دانش وجود دارد؛ رویکرد تکنولوژی محور و رویکرد انسان محور. در آغاز تأکید مدیریت دانش بر رویکرد تکنولوژی محور بود در سا ل‌های اخیر به رویکرد انسانی توجه می‌شود. فرایندهای مدیریت دانش منجر به تغییر اساسی در ساختار و زمینه سازمان شده است .
سازمان‌هایی که مدیریت دانش را در قابلیت اصلی خود مستقر کردند تفاوت چشمگیری نسبت به سایر سازمان‌ها دارند از جمله این تغییرات، سرعت فرایندها، شناسایی و سازگاری با تغییرات، حفظ و رشد دارایی‌های فکری و مزیت رقابتی پایدار از طریق خلاقیت مستمر است. دانش، اطلاعات قابل عمل و فعال است؛ که توانایی انجام دادن کار یا قضاوت درباره ی حال یا آینده را برای افراد فراهم می‌کند. شخص برخوردار از دانش می‌تواند به دستکاری، انتزاع، کشف، توزیع و کاربرد امور و واقعیات بپردازد و مهمتر آنکه می‌تواند درباره ی موضوعات مختلف اظهارنظر کند و توانایی نگاه تازه به امور و واقعیات را کسب و بیانیه‌های جدید صادر کند. بدون تردید دانش مهمترین منبع سازمان است. بدیهی است چنین منبعی باید محافظت، بهسازی و اداره شود و از هر تکنیک و روشی که رشد بهتر آن را فراهم کند؛ استفاده شود و از اداره ی آن توسط شانس جلوگیری گردد. تغییر بنیانی در اقتصاد، از عصر رقابت بر مبنای منابع ملموس به منابع ناملموس ضرورت استقرار مدیریت دانش در سازمان‌ها را نشان می‌دهد. در حال حاضر بیش از ۸۸% سازمان‌ها مدیریت دانش را به عنوان قابلیت اصلی خود قرار داده اند یا در حال انجام این کار هستند(درویش، ۱۳۸۸:ص ۵۳). اسکیم^[۳۵] (۲۰۰۳، به نقل عدلی۱۳۸۴: ۱۸۲) می‌گوید مدیریت دانش عبارت است از مدیریت سیستماتیک و آشکار دانش که با فرایندهای خلق، جمع آوری، سازماندهی، اشاعه و کاربرد دانش پیوند دارد. در مدیریت دانش تبدیل دانش شخصی به دانش جمعی اهمیت دارد تا به طور گسترده ای در سرتاسر سازمان به کار رود. در کاربرد دانش دو نکته مهم است:: سهیم سازی دانش و نوآوری. بر اساس تعریف فوق مدیریت دانش دو جز دارد :
اداره دانش و توانایی برای خلق دانش جدید ؛ با توجه به تغییرات سریع محیط؛ جز دوم مدیریت دانش بیشتر مورد توجه سازمان‌ها است. زیرا منجر به تسهیل و افزایش خلاقیت و نوآوری می‌شود ؛ که برای سازمان مزیت رقابتی پایدار به ارمغان می‌آورد. بنابراین هدف مهم مدیریت دانش خلاقیت است. گوپتا و مک دوینیل (۲۰۰۲، عدلی، ۱۳۸۴: ۱۷۳) فرآیندهای مدیریت دانش را شامل موارد برداشت، پالایش، سازماندهی، اشاعه و کاربرد دانسته اند. برداشت ^[۳۶] یا اکتساب دانش برای پاسخگویی به نیازهای فعلی و قابل پیش بینی آینده و تحقق اثربخش هدف‌ها ضروری است. دانش را می‌توان از طریق مکانیزم‌های مختلفی کسب نمود. منبع درون سازمان و منبع بیرون سازمان. پالایش^[۳۷]:یعنی فقط دانش مفید و قابل کاربرد اجازه ورود به سازمان را داشته باشد و آنچه در فرایند پالایش مهم است اطمینان از این مسئله است که تمام دانش مفید و ارزشمند انتخاب شده باشد (عدلی، ۱۳۸۴: ۱۷۵). پالایش دایمی اطلاعات دانش در سازمان که شامل نگرش و بررسی دانش مورد استفاده و تلاش درجهت به روز کردن آن است، از ضروریات اساسی در فرایند مدیریت دانش است. پالایش دایمی اطلاعات دانش در سازمان باعث فعال سازی هر چه بیشتر حافظه سازمانی و پویایی در کسب، ذخیره و سازمان دهی دانش کسب شده می‌گردد (ابزری ۱۳۸۴: ۳۳)
سازماندهی^[۳۸]: در این فرایند، سازمان مجموعه عظیم دانش را بعد از ورود آن به پایگاه برای کاربرد باید ذخیره و سازماندهی کند. فرایند سازماندهی در هر کجای سازمان ممکن است صورت گیرد. محل فرایند سازماندهی دانش ممکن است فیزیکی یا غیر فیزیکی باشد. اما اغلب مکان‌های فیزیکی مانند پایگاه داده‌ها، ساختار رسمی شکل دهی دانش را فراهم می‌کند. هدف نهایی این مرحله، کمک به اعضای سازمان جهت دسترسی به دانش لازم در فرایندهای اخذ تصمیم است (عدلی، ۱۳۸۴: ۱۷۶).
اشاعه^[۳۹]: توزیع یا سهیم سازی دانش است. فرایند اشاعه عبارت است از توزیع دانش تا نقاط فعالیت و حتی فراتر از آن، به بیرون سازمان است. به عبارت دیگر انتقال دانش سازمانی، به هر شخص که نیاز دارد. عوامل متعددی می‌توانند به این فرایند کمک کنند از جمله این عوامل تسهیلات ارتباطی و فرهنگ سازمانی است (عدلی، ۱۳۸۴: ۱۷۸) .لازم است که دانش قبل از بهره برداری در سطوح سازمانی در درون سازمان به اشتراک گذارده شود. تعامل بین فناوری‌های سازمان، فنون و افراد، می‌تواند اثر مستقیم بر توزیع دانش داشته باشد. به عنوان مثال ساختار سازمانی با توجه به شکل کنترل‌ها و نقش‌های سنتی و فرصت‌های توزیع دانش و تعامل بین فناوری، فنون و افراد را کاهش می‌دهد. به عبارت دیگر ساختار افقی سازمانی، تقویت، و سیاست درهای باز جریان دانش را در میان بخش‌ها و افراد سرعت می‌بخشد. استفاده از پست الکترونیکی، شبکه داخلی، بولتن و گروه خبری به توزیع بهتر دانش در درون سازمان کمک کرده و به واسطه آن‌ ها افراد می‌توانند با یکدیگر از جنبه‌های مختلف تبادل نظر نمایند (یاریگر روش،۱۳۸۶: ۶۹).
کاربرد:^[۴۰] مهم ترین فرایند می‌باشد. مزیت رقابتی متعلق به سازمان‌هایی که بهترین دارایی را دارند نیست؛ بلکه متعلق به سازمان‌هایی است که به بهترین صورت از دانش خود در عمل استفاده می‌کنند. کاربرد دانش باعث می‌شود شکاف بین دانستن با عمل کردن از بین برود و حلقه مهم بازخورد یادگیری با انجام دادن و کاربرد به وجود آید (عدلی، ۱۳۸۴: ۱۷۸).
۲-۸) معیارهای ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها
معیارهای اندازه گیری عملکرد را با توجه به مفاهیم حسابداری و مفاهیم اقتصادی می توان به دو دسته حسابداری و اقتصادی تقسیم کرد. در معیارهای حسابداری، عملکرد شرکت با توجه به داده های حسابداری ارزیابی می شود در حالی که در معیارهای اقتصادی، عملکرد شرکت با توجه به قدرت کسب سود دارائی های موجود و سرمایه گذاری بالقوه و با عنایت به نرخ بازده و نرخ هزینه سرمایه ارزیابی می گردد . معیارهای حسابداری ارزیابی عملکرد شرکت عبارتند از :

معیارهای حسابداری ارزیابی عملکرد شرکت عبارتند از : سود ، رشد سود، سود تقسیمی، جریان های نقدی، سود هر سهم و نسبت های مالی (شامل ROA ،ROE،P/E، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام و نسبت Q توبین).معیارهای اقتصادی ارزیابی عملکرد شرکت عبارتند از :ارزش افزوده اقتصادی (EVA)، ارزش افزوده بازار (MVA) و ارزش افزوده اقتصادی تعدیل شده (REVA).(جهانخانی و سجادی، ۱۳۷۴).
۲-۸-۱) معیارهای حسابداری
معیارهای حسابداری به دو دسته تقسیم می شوند، دسته اول مبتنی بر اطلاعات حسابداری هستند و دسته دوم بر اطلاعات حسابداری و اطلاعات بازار مبتنی می باشند. (جهانخانی و سجادی، ۱۳۷۴)
۲-۸-۲) معیارهای مبتنی بر اطلاعات حسابداری
که عمدتاٌ با بهره گرفتن از اطلاعات تاریخی موجود در صورت های مالی اساسی و یادداشت های همراه، عملکرد شرکت را اندازه گیری می کنند. این معیارها شامل سود، سود هر سهم، نرخ رشد سود، تقسیم سود، جریان های نقدی آزاد، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) و نرخ بازده دارائی ها (ROA) می باشند . (جهانخانی و سجادی،۱۳۷۴)
سودسود حسابداری عبارت از درآمدها منهای هزینه ها می باشد. در طول یکسال مالی شرکت با توجه به فعالیت هایی که انجام می دهد، درآمد تحصیل می کند. از طرفی شرکت برای تولید محصولات و ارائه خدمات مبالغی هزینه متحمل می شود. در پایان سال مالی به منظور تعیین عملکرد شرکت، درآمدها و هزینه های مربوطه با هم مطابقت داده می شوند تا معلوم شود که شرکت در سال مالی مذکور چقدر سود تحصیل نموده است. بنابراین سود می تواند روشی برای ارزیابی عملکرد شرکت باشد. (جهانخانی و ظریف فرد، ۱۳۷۴)
سود هر سهم(EPS)
سود هر سهم عبارتست از سود خالص پس از کسر مالیات شرکت، تقسیم بر تعداد سهام آن شرکت.سود هر سهم ممکن است بصورت سود سهام به سهامداران پرداخت شود یا تمام آن مجدداً سرمایه گذاری شود و یا اینکه قسمتی از آن سرمایه گذاری و قسمتی دیگر بعنوان سود بین سهامداران توزیع شود.مهمترین مساله این ست که آیا اطلاعات سود هر سهم باید فقط اطلاعات تاریخی را منعکس نماید یا اطلاعات پیش بینی را نیز منعکس نماید؟ APB در بیانیه شماره ۱۵ بر مفهوم پیش بینی تاکید می نماید زیرا عقیده دارد که این اطلاعات برای تصمیمات سرمایه گذاری و بررسی پتانسیل شرکت به منظور اعطای اعتبار مفیدتر می باشد . البته اطلاعات گردش وجوه نقد و سایر اطلاعات مرتبط با توزیع سود احتمالی جهت تصمیمات سرمایه گذاری مهمتر از اطلاعات سود هر سهم می باشد و در چنین مواردی تاکید بیشتر باید بر محاسبه  سود نقدی هر سهم و کل سود توزیعی  لازم، براساس پیش بینی باشد تا محاسبه و ارائه سود هر سهم.از جمله ایرادات ارقام سوددهی و منجمله EPS اینست که بتنهایی منعکس کننده میزان ریسک نیستند، زیرا تغییرات بالقوه ای را که در هزینه سرمایه یک شرکت در ارتباط با تورم و تغییرات ریسک مالی و تجاری رخ می‌دهند، نادیده می گیرند. همچنین توجه داشتن به EPS در برنامه ریزی ها به اهمیت سیاست های تقسیم سود اشاره ای نمی کند . البته دلایل فوق نشان می دهد که EPS تنها یک روی سکه است به عبارت دیگر در تعیین ارزش یک شرکت فقط کمیت سود مهم نیست بلکه باید به کیفیت آن نیز توجه شود، یعنی اینکه سود با چه میزان سرمایه گذاری حاصل شده است و هزینه سرمایه چقدر بوده است.
با توجه به اینکه در معیارهای حسابداری سود مورد تاکید می باشد، این مطلب که وجوه خرج شده را بعنوان هزینه در صورت سود و زیان منظور کنیم یا یک دارایی سرمایه ای در ترازنامه، می تواند در سود هر سهم تاثیر بسزائی داشته باشد.به عقیده استورات این تاثیر زمانی اوجمی گیرد که شرکت مجاز به انتخاب یک روش از بین چند روش حسابداری باشد (۲۴- ۲۲ , p 1999 Stewart & Bennett, )

نرخ رشد سود
نرخ رشد از حاصلضرب نرخ سرمایه گذاری در نرخ بازده بدست می آید. بنابراین ممکن است که دو شرکت دارای نرخ رشد سود مشابهی باشند در حالی که نرخ بازده آنها با هم متفاوت باشد. مثلا  ممکن است شرکتی دارای نرخ بازده ۱۰ درصد و شرکتی دارای نرخ بازده ۱۵ درصد باشد. برای اینکه دو شرکت فوق نرخ رشد سود مشابهی داشته باشد، لازم است که شرکت اول سرمایه گذاری بیشتری انجام دهد زیرا نرخ بازده کمتری دارد. در حالی که شرکت دوم به دلیل نرخ بازده بهتر با  سرمایه گذاری کمتری به همان نرخ رشد سود دست پیدا خواهد کرد. (جهانخانی و ظریف فرد، ۱۳۷۴)
سود تقسیمی
بسیاری بر این باورند شرکتی که سیاست تقسیم سود باثباتی دارد و هر ساله مبلغی از سود خود را بین سهامداران تقسیم می کند، این عمل نشان دهنده موفقیت و عملکرد مثبت شرکت می باشد. معمولاً شرکت هایی اقدام به تقسیم می کنند که نمی توانند سود خود را سرمایه گذاری نمایند. سود تقسیمی به سیاست سرمایه گذاری شرکت بستگی دارد.شرکت هایی که فرصت های سرمایه گذاری سودآوری دارند،سود را به عنوان یک منبع تامین مالی تلقی می کنند. (جهانخانی و ظریف فرد، ۱۳۷۴)
جریان های نقدی آزاد (FCF)
جریان نقدی آزاد از تفاوت سود عملیاتی خالص پس ازکسر مالیات و سرمایه گذاری خالص در دارایی های عملیاتی بدست می آید . )احمدپور و یحیی زاده فر، ۱۳۸۳،ص۸۵)
یعنی: FCF = NOPAT-I

استفاده از احساساتEUT28-EUT33

همچنین پرسش‌های طرح‌شده در مقیاس لیکرت و با گزینه‌های ۱-کاملاً موافقم ۲-موافقم ۳-بی‌نظرم ۴-مخالفم ۵-کاملاً مخالفم موردسنجش قرار گرفته‌اند.
۳-۵ - روایی و پایایی پرسش‌نامه پژوهش
به‌منظور اطمینان نهایی از ابزار اندازه گیری و پیش از به‌کارگیری آن در مرحله اصلی جمعآوری داده‌ها، ضرورت دارد که پژوهشگر از طریق علمی، اطمینان نسبی لازم را نسبت به روا بودن استفاده از ابزار موردنظر و معتبر بودن آن پیدا کند؛ بنابراین برای آنکه بتوان به نتایج اندازه گیری اطمینان کرده و ادعا نمود که داده های حاصل از اندازه گیری قابل‌اطمینان هستند، ابزار اندازه گیری باید دو خصوصیت اساسی داشته باشد؛ روایی (اعتبار) و پایایی (دقت).

۳-۵-۱- روایی پرسش‌نامه
روایی اصطلاحی است که به هدفی که آزمون برای تحقق بخشیدن به آن درست‌شده، اشاره دارد. ابزاری که برای سنجش متغیرهای پژوهش روا است باید آنچه را که موردنظر است اندازه گیری کند و برای پژوهشگر اطلاعات مفیدی را فراهم آورد. آزمون روایی در سه گروه روایی محتوا، روایی معیار و روایی سازه دستهبندی میشوند (داناییفرد و همکاران، ۱۳۸۷).
روایی محتوا: روایی محتوا به این مطلب اشاره دارد که نمونه سؤالات مورداستفاده در یک آزمون تا چه میزان معرف کل جامعه سؤالهای ممکن است که میتوان از محتوا یا موضوع موردنظر تهیه کرد؛ بنابراین روایی محتوا اطمینان ایجاد میکند که همه ابعاد و مؤلفههایی که میتواند مفهوم موردنظر را انعکاس دهند در آن سنجه وجود دارد. با توجه به اینکه هیچ‌گونه روش آماری برای تعیین ضریب روایی محتوایی وجود ندارد، عموماً از قضاوت خبرگان درباره سؤالهای آزمون استفاده می‌شود. روایی صوری نوعی خاص از روایی محتوا است و به این مطلب اشاره دارد که سؤالات آزمون تا چه حد در ظاهر شبیه به موضوعی است که برای اندازه گیری آن تهیه‌شده است (دانایی‌فرد و همکاران، ۱۳۸۷).
روایی وابسته به معیار: روایی وابسته به معیار زمانی ایجاد میشود که سنجه موردنظر، افراد را بر اساس معیاری که انتظار پیشبینی آن‌ ها میرود متمایز سازد. این امر میتواند از طریق ایجاد روایی همزمان و یا روایی پیشبینی انجام شود.
روایی سازه یا مفهومی: روایی سازه دلالت بر آن دارد که نتایج به‌دست‌آمده از کاربرد سنجهها تا چه حدی با تئوریهایی که آزمون بر اساس آن‌ ها طراحی ‌شده، سازگاری دارد. این روایی از چند شیوه شامل تعیین همبستگی آزمون با سایر آزمونهای روا (روایی همگرا و واگرا)، تمایز سنی، تحلیل عاملی و همسانی درونی تعیین میشود (داناییفرد و همکاران، ۱۳۸۷).
در پژوهش حاضر به‌منظور بررسی روایی ابزار گردآوری داده ها از شیوه روایی محتوا بهرهگیری شده است. لذا در این راستا قابل‌فهم بودن سوا لات موردبررسی قرارگرفته و با استفاده ازنظر خبرگان و اساتید پرسش‌نامه پژوهش در چندین مرحله تعدیل‌یافته است.
۳-۵-۲ - پایایی پرسش‌نامه
پایایی یک وسیله اندازه گیری، عمدتاً به‌دقت نتایج حاصل از آن اشاره میکند. پایایی به‌دقت، اعتمادپذیری، ثبات یا تکرارپذیری نتایج آزمون اشاره دارد. توانایی یک سنجه برای حفظ ثبات در طی زمان (علیرغم شرایط غیرقابل‌کنترل آزمون و وضعیت پاسخدهندگان) شاخصی از ثبات و آسیبپذیری کم آن در برابر تغییرات است. این توانایی نشان دهنده مناسب بودن ابزار اندازه گیری است، زیرا هر زمان که اندازه گیری صورت گیرد، نتایج یکسان حاصل میشود. پایایی شرط روایی است؛ اما روایی برای پایایی ضروری نیست (مومنی و فعال قیومی، ۱۳۸۷).
برای اندازه گیری پایایی از شاخصی به نام ضریب پایایی یا ضریب آلفای کرونباخ استفاده میشود که اندازه آن معمولاً بین صفرتا یک تغییر میکند. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل پرسش‌نامه است. تکنیک‌های آماری مختلفی برای اندازه گیری میزان پایایی پرسش‌نامه وجود دارد. لذا جهت سنجش پایایی پرسش‌نامه تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ به کمک نرمافزار SPSS استفاده گردید که یکی از معتبرترین این تکنیک‌ها است. برآورد آلفای کرونباخ نشان‌ می‌دهد که ارتباط درونی مؤلفه ها (سؤالات) پرسش‌نامه تا چه حدی است. درواقع زمانی که گردآوری داده ها متکی به اجرای یک آزمون واحد است، برآورد اعتبار از طریق هماهنگی درون سؤالات صورت میگیرد. کلیترین صورت تحلیل واریانس سؤالات از طریق ضریب آلفای کرونباخ به دست میآید به این صورت که واریانس هر مؤلفه و کوواریانس بین مؤلفه‌ها محاسبه میشود. نتایج حاصل از سنجش میزان پایایی پرسش‌نامه پژوهش در جدول شماره ۳-۳ آمده است.
جدول ‏۳‑۳- نتایج آزمون پایایی پرسش‌نامه پژوهش

دستیابی به جایگاه هژمونیک و ایفای نقش برتر در منطقه، یکی از اهداف سیاست خارجی ایران در قبل و بعد از انقلاب اسلامی بوده است. سند چشم انداز بر دستیابی ایران به جایگاه قدرت اول در منطقه در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، و بازدارندگی نظامی و … تا سال ۱۴۰۴ هجری شمسی تاکید می‌کند.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری اسلامی ایران مصمم به ایفای نقشی موثر در منطقه با توجه به شرایط جدید منطقه‌ای شد و در این راستا برای مقابله با فشار آمریکا و نظم نوین جهانی از دو طریق اقدام کرد: نخست، کشورهای تاثیرگذار در مناسبات جهانی از جمله چین را در محاسبات خود در نظر گرفت و دوم، بر نقش سازمان ملل متحد در حمایت و هماهنگ‌سازی نظام نوین جهانی تاکید کرد. این وضعیت سبب شد ایران هر چه بیشتر به سمت همکاریهای منطقه‌ای چند جانبه و فعالیت های بین‌المللی گرایش یابد.

برخی از متخصصان روابط بین‌الملل معتقدند که ایران دارای این توانایی بالقوه است که در آینده با نفوذترین دولت خاورمیانه شود. (احتشامی، ۱۳۷۸: ۱۴۰)
در واقع ایستارها و هنجارهای برتری‌جویانه ایران در قالب آموزه‌های اسلامی، با توجه به امکانات و استعدادهای بالقوه کشور، مجال بروز در سطح منطقه را دارد و تنها یک دیپلماسی فعال، اعتماد‌ساز و تنش‌زدا که قادر به تشخیص زمینه‌های همکاری اقتصادی و امنیتی در سطح منطقه باشد می‌تواند به این هدف استراتژیک تحقق بخشد.

۲-۵-۵- بیگانه ستیزی

حساسیت ایرانیان نسبت به مداخله‌های دولت‌های خارجی که از سوی تحلیلگران غربی به بیگانه‌هراسی تعبیر شده است، نه تنها ناشی از تهاجم بیگانگان به خاک ایران در طول تاریخ این کشور بوده، بلکه بیشتر از آن جهت است که دولت‌های خارجی با توطئه‌های زیرکانه در صدد حفظ نفوذ خود در ایران و چپاول منابع آن برآمده‌اند. نمونه‌ای از این مداخلات را در قراردادهای ۱۹۰۷ و ۱۹۱۵، نقض بی‌طرفی ایران در دو جنگ جهانی، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و تلاش برای حفظ رژیم شاه می‌توان دید. همچنین عقد قراردادهای اجباری گلستان و ترکمانچای با روسها از جمله مواردی است که تاثیری تعیین کننده در ایجاد ذهنیت آسیب پذیری از بیگانه در ایران داشته است.
با پیروزی انقلاب اسلامی، قاعده اسلامی نفی سبیل که بر اساس آن غیر‌مسلمانان نباید بر مسلمانان سلطه پیدا کنند، بر شدت بیگانه ستیزی افزود. هنگامی که این اصل به عنوان یک قاعده مطرح می‌شود، محدودیت‌هایی را در پذیرش هنجارهای بین‌المللی و کنشگران و کارگزاران خارجی ایجاد می‌کند. به همین دلیل در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مخالفت‌هایی با سلطه غیرمسلمانان بر مسلمانان در سایر کشورها مطرح می‌باشد. در همین راستا اصل «نه شرقی، نه غربی» دگرگونی وسیعی در الگوی کنش سیاست خارجی ایران ایجاد کرد که همانا گسستن از وابستگی به ابرقدرت‌ها و طرد سلطه آنهاست. اهمیت این استقلال‌خواهی و نفی سلطه به اندازه‌ای است که به عنوان اصولی در قانون اساسی کشور به آن تاکید شده است. تاثیرات روان شناختی مداخله بیگانگان نه تنها در ذهنیت عامه مردم، بلکه در باورها و ایستارهای دولتمردان ایران به نوعی جلوه‌گر بوده است.

۲-۵-۶- عدالت ‌طلبی

عدالت خواهی به معنای تلاش برای برقراری برابری و رفع هرگونه تبعیض در سطوح ملی و فرا ملی، یکی از خصلت‌های هویت‌ساز نظام اسلامی ایران است. پایبندی مردم ایران به آرمانها و آرزوهای انسانی، جزو لاینفک فرهنگ آنهاست. این ویژگی برخواسته از آموزه‌های اسلامی – که در چندین اصل از اصول قانون اساسی کشور به آن تاکید شده است – در سالهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی به منظور برقراری نظام عادلانه جهانی به صورت اصل نفی سلطه استکبار و استعمار و حمایت از جنبش‌های انقلابی و اسلامی، خود را ظاهر ساخت. حمایت از جنبش‌های اسلامی افغانستان و شیعیان عراق و لبنان و در کنار آنها شیعیان محروم از حقوق اولیه در یمن، و همچنین مخالفت با حضور آمریکا در منطقه، برگرفته از همین الگوی فکری بود. عدالت‌ طلبی ریشه‌هایی در ایران قبل از ورود اسلام دارد ولی تاکید اسلام و به ویژه تشیع بر عدالت - ظهور امام زمان (عج) جهت گسترش عدالت در جهان - آنرا به یک عنصر ارزشی تعیین کننده تبدیل کرده است که در شکل دادن به آنچه که ما تحت عنوان هویت اسلامی می‌شناسیم، نقش دارد. (مشیرزاده، ۱۳۸۵: ۲۲)

۲-۵-۷- حمایت از جنبش‌های اسلامی و انقلابی

ویژگی اسلامی هویت جمهوری اسلامی ایران، در کنار خصلت عدالت طلبی و جهان گرایی آن، نقش‌هایی را بر عهده دولت قرار داده است که حمایت از جنبش‌های اسلامی و انقلابی یکی از آنها به شمار می‌رود. در همین راستا در ابتدای انقلاب توجه خود را معطوف به جنبش فلسطین کرد و خواهان ائتلاف و اتحاد مسلمانان علیه اسرائیل شد. در همین ارتباط تقویت سوریه که یکی از کشورهای خط مقدم مبارزه با اسرائیل بود، از اهداف عمده اتحاد استراتژیک ایران و سوریه بوده است. حمایت از جنبش‌ها به دلیل مقبولیت این جنبش‌ها نزد ملت‌ها، به عنوان ابزار چانه‌زنی برای جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود و می‌تواند از منبع فشار بر سیاست خارجی کشور خود در جهت حمایت از جمهوری اسلامی ایران و عامل تشخیص و هویت ایدئولوژیک برای این نظام باشد. از این رو حمایت از جنبش‌ها‌ی آزادی‌بخش و اسلامی از اهداف پایدار ایران تلقی می‌شود.

۲-۵-۸- امنیت گرایی

یکی از شاخص‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ای

ران امنیت‌گرایی و نگرانی دایمی از به خطر افتادن امنیت ملی است. امروزه تلقی از امنیت صرفا” نظامی نیست و تهدیدات حالت نرم‌افزاری یافته است. برخی دامنه تهدید را آنقدر وسیع می‌بینند که شامل همه گرایش‌های نامطلوب و بی‌ثبات کننده داخلی و خارجی برای یک ملت می‌شود. امنیت از نظر سازه‌انگاری بر اساس معنایی است که دولت‌ها برای یکدیگر قایل می‌شوند. الگوهای دوستی و دشمنی هم بر همین منوال شکل می‌گیرند. البته عوامل بیناذهنی بین گروه‌های مختلف اجتماعی، قومی، قبیله‌ای و مذهبی نیز گاها” از حصار مرزهای خاکی عبور کرده و در مقوله عوام و گرایشات نامطلوب و بی ثبات کننده قرار می‌گیرند. محیط امنیتی نه تنها امری فرهنگی است و بر انگیزه‌های دولت‌ها جهت اقدام به شیوه‌های خاص تاثیر می‌گذارد، بلکه همچنین خصایص اصلی آنها یعنی هویتشان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این عناصر فرهنگی که شامل هنجارهای داخلی و خارجی است در تعامل با هم اهداف امنیتی سیاست خارجی را برمی‌سازند.

در ارتباط با ایران، واقعیت‌های جغرافیای سیاسی و تجربیان تاریخی، دو عامل تاثیر‌گذار بر نگرش نسبت به امنیت ملی به شمار می‌آیند. ایران در خاورمیانه قرار دارد که امنیتی‌ترین منطقه محسوب می‌شود. موضع خصمانه آمریکا و اسرائیل نسبت به جمهوری اسلامی و محیط غیردوستانه عربی در همسایگی ایران، وضعیت نا‌آرام در افغانستان و عراق، روابط تقابلی پاکستان و هندوستان، ادعاهای اعلام شده در رابطه با مالکیت سه جزیره ایرانی در خلیج فارس و همینطور بحران‌های مختلف هویتی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در منطقه، ایران را مجبور کرده تا بیشترین توجه خود را بر مسایل امنیتی متمرکز سازد. و در این راستا، ملاحظات سیاسی - امنیتی در سیاست خارجی ایران با هدف حفظ بقا در محیطی به شدت امنیتی و آشوب‌زده به عنوان رویکردی غالب مورد توجه قرار گرفته است.

۲-۵-۹- عدم تعهد و جهان سوم گرایی

آن دسته از ایستارهای حاکم بر سیاست خارجی که بر اساس هویت اسلامی نظام شکل گرفته‌اند، عرصه بین‌المللی را میدان مبارزه میان ملتهای سرکوب‌شده از یک سو و ابرقدرتها و متحدان آنها از سوی دیگر می‌داند و در این میان جمهوری اسلامی ایران خود را پناهگاه ملتهای مستضعف می‌داند. چنین برداشتی از جهان و خود، نوعی احساس تعهد نسبت به کشورهای جهان سوم در جمهوری اسلامی ایران ایجاد می‌کند که از خصایص اصلی سیاست نه شرقی، نه غربی به شمار می‌رود.
پس از انقلاب اسلامی، قانون اساسی که بر نفی سلطه و عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطه‌گر استوار گردید، سمت‌گیری سیاست خارجی را به سوی کشورهای غیرمتعهد تغییر و سوق داد و مشارکت فعالانه در جنبش عدم تعهد از نشانه‌های آن است. پس از فروپاشی شوروی سابق، چنین به نظر می‌رسید که استراتژی عدم تعهد که در دوران نظام دو قطبی دوران جنگ سرد به معنای امتناع از قبول تعهدات نظامی در قبال مقاصد و هدف‌های قدرتهای بزرگ بود، موضوعیت خود را از دست داده است. اما این مسئله برای ایران، فارغ از ساختار نظام بین‌الملل، به معنای وضعیت عدم‌تعهد نسبت به قدرتهای سلطه‌گر در همه اشکال آن و اصرار بر استقلال از قطب‌بندی جهانی است.

۲-۵-۱۰- تغییر و تداوم

از منظر سازه‌انگاری، تغییر در سیاست خارجی هنگامی رخ می‌دهد که هنجارهای شکل دهنده به هویت یک کشور دچار تحول شوند. این هنجارها که هم داخلی و هم خارجی‌اند، زمانی تغییر می‌کنند که به نقطه‌ای بحرانی برسند. در این حالت، رابطه گذشته میان هنجارها، هویت، منافع و رفتار سیاست خارجی دچار تغییر می‌شود. (قهرمان پور،۱۳۸۳ :۸۱) در غیر اینصورت، سیاست خارجی تداوم می‌یابد.
یکی از اهداف کلان و پایدار ایران که از گذشته تا کنون از پایداری برخوردار بوده، حساسیت نسبت به صلح و ثبات منطقه‌ای است. در واقع برخی از مسائل و اهداف سیاست خارجی که برآمده از وضعیت ژئوپولتیک و تداوم تاریخی و خصوصیات فرهنگ عمومی و سیاسی کشور بوده، پس از انقلاب اسلامی تداوم یافته است. در این ارتباط می‌توان به نگرش ایران نسبت به جایگاه خود در منطقه اشاره کرد. برتری جویی در منطقه و تلاش برای ایفای نقش هژمون منطقه‌ای یکی از اهداف کلان ایران در قبل و بعد از انقلاب بوده است.
دسته دوم مسائل سیاست خارجی، مواردی است که ایران با پیروزی انقلاب اسلامی در قبال آنها موضعی متفاوت و متضاد با موضع رژیم سابق اتخاذ کرد. پس از انقلاب، چون ایران برداشتی متفاوت از نقش خود در دنیا داشت و خود را پناهگاه مسلمانان و مستضعفان جهان می‌دانست، دو هدف زیر را به اهداف پایدار سیاست خارجی خود افزود: ۱- دفاع از مسلمانان و نهضت‌های آزادی بخش و مقابله با آمریکا و اسرائیل ۲- تلاش برای استقرار حکومت جهانی اسلام و ایجاد امت واحد اسلامی.
البته در مواجهه با هنجارهای بین‌المللی، ایران به تعدیل مواضع خود در صحنه سیاست خارجی پرداخته است. جلوه‌های گوناگون جهانی شدن از جمله تهدیدات فرامرزی تروریستی، در چگونگی برداشت نخبگان سیاستگذار جمهوری اسلامی ایران تاثیر‌گذار بوده است. این تغییرات را می‌توان در دورانهای مختلف دولت حاکم در ایران احساس کرد؛ برخی از دولت‌ها به اقتصاد به عنوان محور سیاستگذاری خارجی نگریسته‌اند ولی دولتی دیگر به صورت فرهنگ محور به تعاملات در عرصه سیاست خارجی پرداخته است.
به عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت تحلیل سازه‌انگارانه از هویت نظام جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که مولفه‌های هویت ساز
نظام چگونه در برداشت از خود و دیگران و در نتیجه در شکل‌گیری منافع و کنش سیاست خارجی آن نقش داشته است. بر همین اساس، کانون‌های توجه دستگاه دیپلماسی کشور با عنوان شاخص‌های سیاست خارجی ایران مورد بررسی قرار گرفت. از این شاخص‌ها برخی از تداوم تاریخی برخوردارند، زیرا بر اساس هنجارهایی شکل گرفته‌اند که در طول تاریخ در روحیه ملی ایرانیان رسوخ کرده‌اند و برخی دیگر با تغییر هنجارها و ارزشهای داخلی و بین‌المللی، احتمال و امکان تغییر و تعدیل دارند؛ اگرچه ممکن است در برابر تحولات، درجه تغییر‌پذیری متفاوتی داشته باشند.
نکته جالب توجه آنکه، هویت و هنجارها به سیاست خارجی ایران شکل داده‌اند؛ چه این هویت‌ها در بستر تاریخ و چه در فرهنگ انقلابی - اسلامی شکل گرفته باشند.

۲-۶- سازه‌انگاری در سیاست خارجی عربستان سعودی

عربستان سعودی یکی از مهم‌ترین دولت‌های هویتی منطقه خاورمیانه است که فرقه وهابیت نقش زیادی در فرایند تشکیل و تدوام حیات سیاسی آن کشور داشته و در حال حاضر مهم‌ترین منبع مشروعیت سیاسی رژیم آن کشور است. در واقع رهبران عربستان با توسل به این آیین مذهبی، توجیهی ایدئولوژیک فراهم کرده‌اند تا از آن به عنوان منبع اصلی مشروعیت بخشی به ادعایشان نسبت به قدرت استفاده کنند. بنابراین مذهب مهم‌ترین عامل تاثیر‌گذار داخلی در تشکیل و تداوم دولت سعودی و بدون شک یکی از مولفه‌های اصلی هویتی دولت عربستان است. همانطور که در اشاره به نظریه سازه‌انگاری بیان شد، هویت دولت‌ها نقشی تعیین کننده در سیاست خارجی آنها دارد. به اعتقاد سازه‌انگاران، هر یک از دولت‌ها در نظام بین‌الملل به مانند افراد در جامعه داخلی، نوعی هویت دارند که به رفتار آنها در نظام بین‌الملل شکل می‌دهد و پیش بینی رفتار آنها را امکان‌پذیر می‌کند. این هویت که در طول تاریخ و در تعامل با دیگر هویتها شکل گرفته، عاملی موثر در تصمیم گیری‌های سیاست خارجی است.
اگر چه در این کشور معیار تعیین هویت متفاوت است و معیارهایی مانند منطقه سکونت، دین یا فرقه، و یا قبیله می‌توانند معیار تعیین هویت باشند، اما در خارج از عربستان، یا همان در عرصه سیاست‌گذاری خارجی می‌توان به موارد زیر به عنوان مهم‌ترین مولفه‌های هویتی تاثیر گذار آن کشور اشاره کرد:

۲-۶-۱- عربیت

نژاد و زبان دو وجه اساسی هویت کشورها را تشکیل می‌دهد که از این نظر عربستان سعودی ویژگی منحصر به فردی دارد. عربیت و ساختار اجتماعی غالب آن یعنی قبیله‌گرایی هسته اصلی هویت عربستان سعودی است.(Bahry, 2009: 2) در واقع مردم عربستان خود را متعلق به نژاد سامی و ملت عرب می‌دانند؛ نژادی که در پهنه جغرافیایی خاورمیانه و شمال آفریقا گسترده شده است.

۲-۶-۲- ایدئولوژی (اسلام وهابی)

از آنجا‌ئیکه دین ریشه اصلی هویت و فرهنگ یک جامعه است، می‌تواند به عنوان یکی دیگر از مهم‌ترین مولفه‌های هویتی دولت‌ها به شمار آید. این امر به ویژه در دولت عربستان بیشتر صدق می‌کند؛ زیرا از یک طرف بر جامعه‌ای مسلط است که برای اولین بار پذیرای دین مبین اسلام بوده و میزبان مقدس‌ترین اماکن مذهبی جهان اسلام (مکه و مدینه) است و از طرف دیگر حکومتی که در اوایل قرن بیستم در آن سرزمین برپا شد دولتی است که با توسل بر اسلام و آیین وهابیت به قدرت رسیده است. نقش دین در شکل‌گیری دولت عربستان به حدی مهم است که برخی از نویسندگان برای این کشور هویتی متمایز قائل هستند. (درایسدل و بلیک،۱۳۶۹: ۲۸۶)
در میان شاخه‌های مختلف دین اسلام، دولت عربستان سعودی «دولت اسلامی سنی وهابی» شناخته می‌شود. وهابیون خود را پیرو محمد بن عبدالوهاب می‌دانند؛ فردی که در اواسط قرن هجدهم جنبشی مذهبی به وجود آورد و بر مبارزه با شرک، خرافات، و بازگشت به سلف صالح تاکید می‌کرد و با هرگونه نوآوری، و توسل به عقل، فلسفه ، اجتهاد، تفسیر قرآن، تصوف و عرفان با عنوان بدعت در دین مخالفت می‌کرد
هم اکنون نهاد دینی برگرفته از اصول رسمی وهابیت مشروعیت لازم را برای حکومت آل‌سعود فراهم می‌کند و غالبا مهر تایید به تصمیمات رسمی زده و برای اعتبار بخشیدن به مواضع سیاسی رژیم، احکام دینی صادر می کند. بنابراین نفوذ وهابیت از نقش رسمی نهاد دینی در عربستان سعودی بسیار فراتر می‌رود. از زمان تاسیس دولت سعودی، وهابیت فرهنگ، آموزش و پرورش و بستر قضایی آن را شکل داده و بر همه تمایلات و جهات اسلام‌گرایی در داخل و خارج از آن تاثیرگذار بوده است. در عرصه خارجی نیز در میان کشورهای اسلامی، سعودی‌ها همواره سعی در رهبری جهان اسلام از طریق عقاید وهابی داشته‌اند و به انواع مختلف سعی در تثبیت و گسترش آن کرده‌اند.

۲-۶-۳- ساختار سیاسی و تصمیم‌گیری (نظام سلطنتی)

یکی دیگر از شاخص‌های هویتی دولت‌ها نوع نظام آنهاست که بدون شک تاثیرات قابل توجهی بر رفتار خارجی شان دارد. (ونت، ۱۳۸۴: ۳۲۶) در واقع، ساختار قدرت و حاکمیت درون هر کشور با هویتی که در صحنه خارجی از خود به نمایش می‌گذارد پیوند مستقیمی دارد. یک بعد این پیوند به دایره نخبگان و حاکمان سیاستگذار اشاره دارد که مناصب حکومتی را در اختیار دارند و به امر سیاستگذاری خارجی مشغولند؛ و بعد دیگر به منابع قدرت و حاکمیت می‌پردازد که روشن کننده اهداف و تعیین کننده ابزارهایی است که دولت‌ها در مناسبات بین‌المللی به کار می‌گیرند
نوع نظام سیاسی عربستان از ابتدا سلطنتی بوده و تغییر چندانی در ساختار و منابع قدرت آن به وجود
نیامده است (Niblock, 2006: 21)
بررسی نظام سیاستگذاری عربستان نشان می‌دهد که ساختار قدرت این کشور بر پایه نهادهایی قرار دارد که به دو گونه رسمی و غیر رسمی به ایفای نقش می‌پردازند. ساختارهای رسمی قدرت که در قانون اساسی به آن اشاره شده است، نهادهای آشکار و رسمیت یافته هستند که مبتنی بر قوانین مدون و شرح وظایف مشخص هستند. اما در این کشور ساختارهای غیر رسمی قدرت نیز وجود دارند که اگرچه در قانون اساسی به آنها اشاره نشده است ولی بنا به عرف و سنت در فرایند تصمیم‌گیری از قدرت چشم‌گیری برخوردارند.
نظام رژیم سیاسی عربستان سعودی مبتنی بر نظام پادشاهی در قالب قبیله‌ای و با تکیه بر اصول وهابیت است که شخص پادشاه از وفاداری قبایل گوناگون برخوردار بوده و روسای قبایل همواره از دستورات وی اطاعت می‌کنند. جایگاه و نقش پادشاه اصلی‌ترین و تعیین کننده‌‌ترین کانون قدرت و عنصر موثر ساختار قدرت سیاسی کشور است. پس از پادشاه مجلس خانوادگی شیوخ قرار دارد که خاندان آل‌سعود با همکاری آنها خطوط کلی سیاست (داخلی و) خارجی کشور را تعیین می‌کنند.

شبکه های عصبی مصنوعی
شبکه های عصبی مصنوعی پدیدهای جدید هستند که در بسیاری از علوم و مهندسی استفاده میشود. ساختار این شبکه ها به صورتی است که از عملکرد سیستم اعصاب انسان تقلید میکند و مشابه نرونهای عصبی انسان، داده ها را دریافت، پردازش و منتقل میکند. روش های یادگیری و آموزشی که برای شبکه های عصبی مصنوعی بکار میرود بر اساس سیستم یادگیری و اعصاب انسان است و در واقع کاملترین الگو برای ابداع روش های یادگیری انسان است. شبکه های عصبی مصنوعی برای اولین بار در سال ۱۹۶۵ میلادی توسط محققین علوم طبیعی معرفی گردید. در مدل بیولوژیکی که توسط آنها ارائه شد در هر نرون محاسبات ریاضی انجام میشود و در حین آموزش شبکه، مقادیر وزنهای ارتباطی یا پارامترهای محاسباتی تغییر میکنند بصورتی که نهایتا شبکه عصبی بتواند عمل مورد نظر را بطور صحیح انجام دهد.

در ادامه ابتدا شبکه عصبی و به طور خاص شبکه عصبی پروسپترون چند لایه و کاربردهای آن و همچنین چگونگی آموزش آن تشریح میشود.
ساختار کلی شبکه های عصبی
در حالت کلی یک شبکهعصبی ساختاری مشابه با شکل ۲-۳ دارد. در این شکل هر گره نماینده یک سلول عصبی مصنوعی است. اطلاعات از طریق گره های لایه ورودی به شبکه وارد میشود. این ورودیها از طریق رابطها به گره های لایه های پنهان منتقل شده و بعد از پردازش از طریق لایه های مختلف از گره های لایه خروجی خارج میشوند. یک شبکه عصبی مصنوعی، مجموعهای از نرونهای^[۱۲] به هم متصل در لایه های مختلف است که اطلاعاتی را برای یکدیگر ارسال میکنند. اولین لایه در سمت چپ در شکل لایه ورودی است و لایه آخر نیز لایه خروجی نامیده میشود. داده ها در لایه ورودی وارد میشود.
تمام لایه های شبکه عصبی به جزء لایه ورودی کار پردازش را انجام داده و در نهایت خروجی بدست میآید.

شکل ۲-۳٫ ساختار شبکه های عصبی مصنوعی
لایه های بین لایه ورودی و لایه خروجی را لایه های میانی یا لایه های پنهان مینامند. سادهترین شکل شبکه فقط دو لایه دارد. لایه ورودی و لایه خروجی شبکه، شبیه یک سیستم ورودی خروجی عمل میکنند و ارزش نرونهای ورودی را برای محاسبه ارزش نرون خروجی مورد استفاده قرار میدهد. به طور کلی نقش نرونها در شبکه های عصبی، پردازش اطلاعات است و این امر در شبکه های عصبی مصنوعی به وسیله یک پردازشگر ریاضی که همان تابع فعالسازی است انجام میشود. تابع فعالسازی میتواند خطی یا غیرخطی باشد. یک تابع فعالسازی بر اساس نیاز خاص مسئلهای که قرار است به وسیله شبکه عصبی حل شود، از سوی طراح انتخاب میشود. برای مثال، زمانی که ارزشهای خروجی مسئله تنها صفر و یک است، دیگر استفاده از یک تابع فعال سازی خطی مناسب نیست و باید از توابع دیگری که بر اساس مقادی ورودی مختلف تنها مقادیر صفر و یک را نتیجه میدهد مثل تابع آستانهای استفاده کرد.
نمونهای که در بالا به آن اشاره شد برای نرون یا نرونهای خروجی یک تابع فعالسازی خطی را میپذیرد. برای بهرهبرداری واقعی از توانایی شبکه های عصبی، باید از توابع فعالسازی غیرخطی استفاده کرد. تقریبا تمام شبکه های عصبی در بخشهایی از شبکه از توابع فعالسازی غیرخطی استفاده میکنند (منهاج، ۲۰۰۸).
این مسئله اجازه میدهد که شبکه الگوهای غیرخطی مناسبی از مجموعه داده های پیچیده تولید کند. به صورت ایدهآل تابع فعالسازی باید پیوسته مشتق پذیر و یکنواخت باشد زیرا این مسئله عمل پیدا کردن ضرایب مقتضی الگوریتم بهینهیابی را تسهیل میکند (منهاج، ۱۳۸۷).
عملکرد شبکه های عصبی
شبکه های عصبی اطلاعات ورودی را دریافت میکنند و پس از پردازش آن خروجی ها را نتیجه میدهند. این فرایند مبتنی بر تجزیه موازی اطلاعات پیچیده به اجزای اصلی آن است. شبکه های عصبی در حالت کلی میتوانند به عنوان جعبههای سیاهی در نظر گرفته شوند که ورودی را دریافت نموده و خروجی ایجاد نمایند. در یک شبکه عصبی اطلاعات پیچیده به اجزای اصلی آن تجزیه شده و این اجزاء و رابطه های آنها با یکدیگر در وزنهای شبکه که مشابه حافظه شبکه عمل میکنند ذخیره میشوند.
برای حل مسائل، شبکه های عصبی ۳ مرحله را طی میکنند. آموزش، آزمایش و اجرا.
آموزش فرایندی است که در آن شبکه میآموزد تا الگوی موجود در ورودی را که بصورت مجموعه داده های آموزشی است را بشناسد. برای این منظور هر شبکه عصبی از مجموعه ای از قوانین یادگیری که نحوه یادگیری را تعریف میکنند، استفاده میکند. تعمیم یا آموزش، توانایی شبکه را برای ارائه جواب قابل قبول در قبال ورودیهایی که جزو مجموعه آموزشی نبودهاند مورد سنجش قرار میدهد.
در اثر آموزش دادن شبکه، وزنهای داخلی که بر روی ورودیهای هر سلول عمل میکند، تغییر میکند و به وضعیت مناسب میرسند. یکی از نقاط ضعف شبکه های عصبی در این است که نتایج آموزش شبکه یعنی وزنهای داخلی هیچ گونه تصویر روشنی از اعتبار جواب های مسئله بدست نمیدهد. این وزنها کاملا قابل درک نیستند با این وجود جوابهای تولید شده توسط شبکه اغلب صحیح هستند و این صحت جواب ها در اغلب اوقات مهم تر از توضیح پذیر بودن آن است. به همین خاطر است که به شبکه های عصبی مدلهای جعبه سیاه هم میگویند.
به طور خلاصه در هر لایه اطلاعات ورودی از طریق n گره لایه قبل در وزن W مربوطه ضرب شده و از طریق تابع شبکه وارد گره i میشود. تابع شبکه میتواند تابع جمع کننده خطی باشد. سپس خروجی تابع شبکه از تابع انتقال عبور کرده به گره های لایه بعدی ارسال میشود.
مزایای استفاده

از شبکه عصبی مصنوعی
شبکه های عصبی مصنوعی با وجود اینکه با سیستم عصبی طبیعی قابل مقایسه نیستند، ویژگیهایی دارند که آنها را در هر جایی که نیاز به یادگیری یک نگاشت خطی و یا غیر خطی باشد، متمایز مینماید. این ویژگی ها به شرح زیر است:
قابلیت یادگیری
استخراج یک نگاشت غیرخطی که با چند مثال مشخص شده است، کار سادهای نیست. پیادهسازی این نتایج با یک الگوریتم معمولی و بدون قابلیت یادگیری، نیاز به دقت و مراقبت زیادی دارد. در چنین حالتی سیستمی که بتواند خود این رابطه را استخراج کند، بسیار سودمند به نظر میرسد. افزودن مثالهای احتمالی در آینده به یک سیستم با قابلیت یادگیری به مراتب آسانتر از آنجام آن بدون چنین قابلیتی است، زیرا در سیستم فاقد این قابلیت، افزودن یک مثال جدید به منزله تعویض کلیهی کارهای انجام شدهی قبلی است.
قابلیت تعمیم
پس از آنکه مثالهای اولیه به شبکه آموزش داده شد، شبکه میتواند در مقابل یک ورودی آموزش داده نشده قرارگیرد و یک خروجی مناسب ارائه نماید. این خروجی بر اساس مکانیزم تعمیم که همان فرایند درونیابی است، به دست میآید.
پردازش موازی (قابلیت بالا بودن سرعت)
هنگامی که شبکه عصبی در قالب سختافزار پیاده میشود، سلولهایی که در یک تراز قرار میگیرند، میتوانند به طور همزمان به ورودیهای آن تراز پاسخ دهند. این ویژگی باعث افزایش سرعت پردازش میشود. در واقع وظیفهی کلی پردازش در چنین سیستمی بین پردازندههای کوچکتر مستقل از هم تقسیم میشود.
مقاوم بودن (قابلیت تحمل آسیب، تحملپذیری خطاها، قابلیت ترمیم)
در یک شبکه عصبی، هر سلول به طور مستقل عمل میکند و رفتار کلی شبکه، برآیند رفتارهای محلی سلولهای متعدد است. این ویژگی باعث میشود تا خطاهای محلی از چشم خروجی نهایی دور بماند. به عبارتی دیگر سلولها در یک روند همکاری، خطاهای محلی یکدیگر را تصحیح میکنند. این خصوصیت باعث افزایش قابلیت مقاوم بودن در سیستم میشود (منهاج،۱۳۷۹) (فضل الهی و آلیو، ۲۰۰۴) (ییم ، ۲۰۰۲) (ریفنز، زاپرانیس و فراندیس ،۱۹۹۴).
انواع توابع تبدیل
تابع تبدیل میتواند خطی یا غیرخطی باشد. تابع تبدیل بر اساس نیاز خاص حل مسأله موردنظر، یعنی مسأله که قرار است به وسیله شبکه عصبی حل شود، انتخاب میگردد . معمولاً تعداد معدودی از این نوع توابع مورد استفاده قرار میگیرند که در جدول ۲-۱ آورده شدهاند.
جدول (۲-۱) انواع توابع تبدیل

در اینجا باید اشاره کرد جهت مقایسه باید یک شاخص بهره وری کل استاندارد تعریف نمود و وضعیت فعلی را با آن مقایسه کرد و در نهایت به شاخص جدیدی به نام نسبت بهره وری عملیاتی دست می یابیم.

سطوح بهره وری

بهره وری دارای سطوح مختلفی است .فراگیری بهره وری از سطح فرد تا سطح جهان مطرح می باشد که به اختصار به هریک اشاره می گردد:
بهره وری فردی
استفاده بهینه از مجموعه استعدادها و توانایی های بالقوه فرد در مسیر پیشرفت زندگی خود می باشد.از دید منافعسازمانی ارتقای بهره وری در افراد ، بهبود بهره وری سازمان را در پی خواهد داشت. آموزش ، یادگیری، رشد نیروی انسانی درفرد موجب افزایش بهره وری سازمان خواهدشد.به فعل در آوردن نیروهای بالقوه و استعدادهای شگرف در جهت سازندگی موجب پیشرفت و بهروزی فرد و هم سویی با سازمان ،‌و سبب بهره وری در سازمان خواهد شد.یکی از دلایل افزایش بهره وری در سازمان های پیشرفته امروزی رشد و یادگیری در میان کارکنان آن سازمان ها می باشد.
بهره وری در خانه
ارتقای بهره وری در خانه موجب پایین آمدن ضایعات ، از بین رفتن اسراف و کیفیت زندگی بهتر در استفاده از مواهب زندگی می شود.

بهره وری در سازمان
بهبود بهره وری در سازمان نتیجه استفاده بهینه و موثر و کارآمد از منابع ، تقلیل ضایعات ، کاهش قیمت تمام شده ، بهبود کیفیت ، ارتقای رضایت مشتریان ،دلپذیری در محیط کار ، افزایش انگیزه و علاقه کارکنان به کار بهتر بوده که نهایتاً موجب رشد و توسعه سازمان را به دنبال خواهد داشت. به این سازمان ها اصطلاحاً سازمان های یادگیرنده گویند.^[۳۲]

بهره وری در سطح ملی و جهانی
افزایش بهره وری تنها راه توسعه اقتصادی کشورها می باشد که موجب ارتقای سطح رفاه زندگی یک ملت می گردد. تحولات معجزه آسای رشد و توسعه اقتصادی در کوتاه مدت در برخی کشورها نظیر ژاپن،آلمان،چین و برخی کشورهای دیگر نتیجه افزایش بهره وری و استفاده بهینه ،‌کارا و اثربخش آن ها از منابع فیزیکی و انسانی کشورهایشان بوده است(طاهری، ۱۳۸۴: ۲۹).

دیدگاه های مختلف در مورد بهره وری

1. 1. دیدگاه اقتصاد دانها: اقتصاد دانها بهره وری را نسبت خروجی ها به ورودی های مرتبط با آن می دانند به عبارت دیگر بهره وری – کارایی تبدیل ورودی ها به خروجی ها است. دیدگاه اقتصاد دانان به طور عمده به تولید ، توزیع و استفاده از منابع مربوط می شودو قلمرو آن سطح کلان تا سطح خرد است. بیشتر داده های اقتصادی مبتنی بر بهره وری نیروی انسانی و مقدار تولید انجام شده در واحد زمانند . به این ترتیب اقتصاد دانان ، بهره وری را با جهت گیری کارایی تعریف می کنند. در این جهت گیری فعالیتهای اقتصادی و سودآورند که کالا ها و خدمات ارائه شده توسط آنها مورد نیاز بازار باشند و به صورت رقابتی قیمت گذاری شوند(کاظمی، ۱۳۸۱ : ۳۵).

1. 1. دیدگاه مهندسان صنایع: این دیدگاه مبتنی بر نسبت کار مفید (خروجی) به انرژی مصرف شده برای انجام کار (ورودی) است؛ برای ارزیابی کارکرد سیستم به کار می رود” انسان- ماشین ” مهندسان صنایع به تلقی و واکنش نیروی انسانی نسبت به طراحی، به کارگیری و بهبود ماشین آلات و سیستم ها در محیط های مختلف با طرح سؤالات مناسب توجه می کنند؛ به عنوان مثال بهترین راه انجام کار چیست؟ در چه شرایطی بهترین روش را می توان به کار برد؟ خروجی مورد انتظار چیست؟ مهندسان صنایع طیف گسترده ای از فعالیت ها نظیر اندازه گیری کار، کنترل تولید، جانمایی کارخانه و سیستم های تولید را برای حداکثر کردن کارایی و اقتصادی کردن کار و حداقل کردن هزینه ها مورد بررسی و توجه قرار می دهد(کاظمی، ۱۳۸۱ : ۳۶).